En: de vloek van Venema

Nieuw op de Nederlandse Poëzie Encyclopedie (NPE): het lemma over Nine van der Schaaf. Ze was een van de weinige vrouwen die, vooral dankzij Albert Verwey en diens vrouw Kitty Verwey-van Vloten, zich van dienstmeisje tot dichter en prozaïst kon ontwikkelen. Zie: www.nederlandsepoezie.org/
dichters/s/schaaf.html

Haar werk en vooral haar gedichten, die nog steeds verrassend eigentijds overkomen, zijn ietwat in de vergetelheid geraakt.

Dankzij de digitalisering van het erfgoed door de Koninklijke Bibliotheek en de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (KB en DBNL) zijn onlangs deze werken van haar gratis te downladen (klik op de titel):

Santos en Lypra (1906); Amanië en Brodo (1908); Friesch dorpsleven uit een vorige tijd (uit 1921; beter bekend als Heerk Walling, de titel waaronder herdrukken van dit boek verschenen); Leven van Karel de Stoute (1938).

Op haar DBNL-lemma (klik!) zijn links naar een groot aantal van haar tijdschriftbijdragen te vinden.

De vloek van Venema

Nine van der Schaaf was een van de vele Nederlandse auteurs die zich in 1942 had aangesloten aangesloten bij de Kultuurkamer. Dat lidmaatschap werd haar door haar tijdgenoten niet zwaar aangerekend. Wie dat wel deed, was Adriaan Venema (1941-1993), die haar in zijn zeer omstreden Schrijvers, uitgevers en hun collaboratie. Deel 3A. De kleine collaboratie (De Arbeiderspers, 1990) opvoerde als toonvoorbeeld van een collaborerend auteur.

Nu is het evident dat ze collaboreerde. Al was dat in 1990 geen nieuws, want daarover had ze in een interview met Clara Eggink in De Telegraaf  (1958) al verteld. Ook na haar dood, in 1973, werd aan de collaboratie gerefereerd, door haar voormalig uitgeefster en goede vriendin Mea Verwey.

Venema zet Nine van der Schaaf neer als bijna blinde heks, die de geschiedenis naar haar hand wilde zetten. Dat is te zot voor woorden – maar veel van wat Venema deed was te zot voor woorden.

En dat brengt ons tot de kern van het probleem: de vloek van Venema.

Bij de DBNL is Venema’s Schrijvers, uitgevers en hun collaboratie (5 delen, 1988-1992) integraal downloadbaar. De informatie uit deze boeken is via Google goed traceerbaar. Elke scholier, student of andere geïnteresseerde die iets over schrijvers en de tweede wereldoorlog wil nazoeken komt onherroepelijk in aanraking met deze rommel – want dat is het.

Nu werden de praktijken van Venema nog voor de verschijning van Schrijvers, uitgevers en hun collaboratie  al aan de kaak gesteld door onder meer Martien J.G. de Jong. Bij de verschijning van Venema’s boeken werd meer kritiek gepubliceerd. Zie bijvoorbeeld:

          Willem Huberts. ‘Een omgevallen kaartenbak‘. De Tijd, 23-09-1988. 

Martien J.G. de Jong. De dichter en zijn rechters. Een pleidooi voor eerlijkheid en begrip inzake Nederlandse schrijvers onder Duitse bezetting. De Prom, [Baarn], [1988]. 144p. Oplage 1000 ex. 

Martien J.G. de Jong. ‘Liever waarheid dan sensatie. Over de postscriptoriale moed van Adriaan Venema.’ De Gids. Jaargang 151. nr. 7/8. P. 491-499. Meulenhoff Nederland, Amsterdam 1988. 

Martien J.G. de Jong. ‘Nog steeds: liever waarheid dan sensatie. Over de geschiedvervalsing van Adriaan Venema.‘ De Gids. Jaargang 151. P. 780-784. Meulenhoff Nederland, Amsterdam 1988. 

Helaas verdronk deze kritiek min of meer in de tsunami van lovende artikelen door journalisten die niet de moeite hadden genomen te verifiëren wat nu precies klopte van Venema’s beweringen.

Wie Delpher (het online krantenarchief van de KB) raadpleegt met zoeksleutels ‘Venema’, ‘Schrijvers, uitgevers en hun collaboratie’, vanaf 1 januari 1988, kan zien wat ik bedoel. Klik hier.

Venema is inmiddels al twintig jaar dood. Maar zijn Schrijvers, uitgevers en hun collaboratie-delen blijven de Nederlandse literatuurgeschiedenis vergiftigen – dankzij de toegankelijkheid van zijn werk via de DBNL. Het blijft dus zaak om geregeld te waarschuwen tegen het gebruik van zijn boeken als betrouwbaar bronmateriaal.