• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

De ontdekking van Moskou: indrukwekkend in onafheid

10 november 2015 door 1 Reactie

Door Siward Tacoma

Iedereen mag een mening hebben: zo zijn we netjes opgevoed. Echter, Arjan Peters’ bespreking van Harry Mulisch’ De ontdekking van Moskou (Volkskrant Boeken, 31 oktober) heeft een dusdanig grimmige toon, dat de lezer een stevige vooringenomenheid bij de recensent kan vermoeden. Peters’ gêneloze suggesties waar het de intenties van Mulisch’ ‘vrienden en familie’ betreft (kort samengevat, ‘paladijnen’ hebben een stervende simpleton toestemming ontfutseld om onpublicabel werk toch te kunnen uitgeven) lijken me te ongepast om er woorden aan te besteden. Zijn weergave van de inzet van de bezorgers van De ontdekking van Moskou is echter dusdanig gechargeerd en aantoonbaar onjuist, dat nuancering wenselijk is.

In Peters’ beleving worden ‘de levenloze brokstukken van een onleesbare roman’ verkocht als ‘de sublieme spil in het oeuvre’. Niet waar: Heumakers en Mathijsen wijzen zorgvuldig op de complexe status die dit manuscript heeft, en op de problemen die aan publicatie kleven. Niemand suggereert ‘subliem’, Heumakers spreekt van een ‘complex poëticaal monster’, en van een ‘met eer bezweken’ werkstuk. 

Wel pogen de bezorgers de leesbaarheid van deze brokstukken te vergroten.  Mathijsen schreef een nawoord waarin ze de geschiedenis van Mulisch’ Moskou-project uiteenzet. Ze besteedt aandacht aan de versies die Mulisch schreef en aan de wel gepubliceerde werken die eraan ontkiemden. Heumakers bespreekt de gepubliceerde versie met oog voor thematische overlap binnen Mulisch’ oeuvre en voor biografische en maatschappelijke ontwikkelingen die het project bepaalden. Daarbij ontrafelt hij de compositorische wirwar van de tekst. Want ja, De ontdekking van Moskou is niet eenvoudig. De onderneming van een schrijver die over een schrijver schrijft die over een mislukte onderneming schrijft, mislukt – en de lezer moet iets maken van verdubbelingen, spiegelingen en verwarrende chronologieën. Verschillende stemmen in het boek spreken elkaar tegen. Peters vat het resultaat samen: ‘bloedeloos allegaartje’, ‘mislukking’.


Het is normaal dat een recensent waarschuwt als een literaire tekst een bovengemiddeld beroep doet op de energie, oplettendheid, welwillendheid van de lezer. Peters’ afwijzing van De ontdekking van Moskou is echter gemakzuchtig, aangezien zijn bespreking stoelt op de premisse dat Mulisch’ verdere oeuvre wel lezenswaardig is. In zijn slotparagraaf doet hij de oproep, de vroegere Mulisch te lezen; De Aanslag is goed, Paralipomena orphica ook – kennelijk komt alle kwaad van de paladijnen (en meta-paladijn Peters staat op wacht!). 

Hier zit frictie, want Mulisch’ bij leven gepubliceerde oeuvre bestaat niet alleen uit toegankelijke teksten zonder ‘ruis’. Integendeel, de verhalen met dubbele bodems, verschuivingen in chronologie en spiegelingen zijn legio. Paralipomena orphica eindigt met de eenwording van schrijver en personage. In Het stenen bruidsbed schuiven tijdperken ineen. De verteller doet een veel groter beroep op het talent van de lezer dan De ontdekking van Moskou. Het zou fair zijn, en in feite niet dan logisch naar zijn eigen normen, als Peters deze tekst tegen die achtergrond besproken had.

Het boek dat er nu ligt is indrukwekkend in zijn kennelijke onafheid – geen ‘sublieme spil’ maar een fascinerende inkijk in de schrijverskamer van Mulisch. De lezer krijgt veel meer dan de twee door Peters als ‘goed leesbaar’ gewaardeerde pagina’s. Meesterlijk beschreven relationele spanningen in Romeinse zomerhitte. Hoe een schrijver een vijftiende-eeuws tafereel creëert met Huizinga’s Herfsttij of contemporaine schilderwerken als referentiepunt. Hoe irritant en enthousiast leergierig kinderen kunnen zijn. Hoe een vuile ziel de macht grijpt in een geïsoleerde groep.

En bij dit alles de vraag: kennelijk vond Mulisch dit boek niet af, waarom niet? Of is het misschien tóch af? Wie avontuurlijk wil lezen, kan aan de slag. Peters gaf één ster, ik geef er (leve de nuance!), vijf – omdat het geweldig is dat een fascinerend werk van een belangrijke auteur op zorgvuldige wijze toegankelijk is gemaakt.

Deze reactie is geweigerd door de Volkskrant.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 20e eeuw, Gastcolumns, Harry Mulisch, letterkunde, proza

Lees Interacties

Reacties

  1. Jaap van den Born zegt

    11 november 2015 om 15:01

    Ik begrijp best dat de Volkskrant een stuk weigert dat alleen maar beaamt wat Arjan Peters schrijft en niets toevoegt. Het enige verschil is, zover ik lees dat Arjan Peters ander werk van Mulisch wél lezenswaardig vindt en de schrijver het hiermee oneens is en ál het werk van Mulisch niet-lezenswaardig vindt: "Peters’ afwijzing van De ontdekking van Moskou is echter gemakzuchtig, aangezien zijn bespreking stoelt op de premisse dat Mulisch’ verdere oeuvre wel lezenswaardig is.". Daar zit de frictie lees ik.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

JUNI ’57

Met niets meer bij me dan het te vlug geleefde,
nog in de flarden van haar vertrek gekleed,
loop ik het land op om naar de lucht te kijken
en hoe mijn liefde allengs in niets meer leek
op die voor haar.

Het is een juninacht – de kortste nacht
bijna. Ik voel met mijn hoofd het hooi van de opper
waartegen ik zit. Ik zie een blijvende
zonsondergang boven een vuurtorenlicht
en weinig sterren.

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d