Door Lotte Jensen
Dit artikel verscheen vandaag in het Nijmeegse Vox Magazine 16 (2015), 36-37
Vanaf komend jaar gaan er op de campus zes nieuwe bacheloropleidingen in het Engels van start. Daarmee komt het totaal op acht. Het nieuws prijkte afgelopen weken prominent op www.ru.nl, in aanloop naar de open dag voor scholieren. De hoop is dat deze Engelstalige opleidingen nog meer studenten naar Nijmegen zullen trekken.
Goed nieuws op het eerste gezicht, maar is dat wel zo? Het gaat in de helft van de gevallen om Engelstalige tracks naast de bestaande opleidingen (Arts and Culture Studies, International Business Communication en Psychology), maar in drie gevallen komt de Nederlandstalige opleiding helemaal te vervallen (Artificial Intelligence, Chemistry en Molecular Life Sciences). Als dit een eerste stap is richting een algehele verengelsing van deze universiteit, sta ik uitermate kritisch tegenover deze ontwikkeling.
Beroepsuitoefening
Laat ik voorop stellen dat ik niet tegen het gebruik van Engels in het universitaire onderwijs ben – integendeel – maar ik vind wel dat het spaarzaam én doordacht moet gebeuren. Sterker nog: in veel gevallen is het veel beter om het Nederlands als voertaal te handhaven, bijvoorbeeld in de rechten, psychologie, geneeskunde, wijsbegeerte en letteren.
Om te beginnen is het belangrijk een onderscheid te maken tussen het reguliere bachelor- en masteronderwijs en de research master. Het grootste deel van onze studenten leiden we niet op voor een loopbaan in het toponderzoek (waar het Engels inderdaad de lingua franca is), maar zal na de studie allerlei dienstverlenende functies in de Nederlandse samenleving gaan vervullen. Denk daarbij aan sectoren als de advocatuur, de overheid, het onderwijs en de gezondheidszorg. Deze studenten hebben meer baat bij goed onderwijs in het Nederlands dan het Engels, want een uitstekende beheersing van het Nederlands is een absolute voorwaarde voor de latere beroepsuitoefening.
Vrijuit spreken
Doorvoering van het Engels leidt bovendien tot een inhoudelijke verschraling van het onderwijs en daarmee tot een algehele daling van het niveau. Hoe je het ook wendt of keert, het niveau van onze opleidingen staat of valt bij goede en inspirerende docenten. Het is een feit dat de meeste docenten het beste in hun moedertaal doceren, omdat ze dan vrijuit kunnen spreken. Complexe stof vraagt bovendien om genuanceerd en precies woordgebruik, zowel van docenten als studenten. Voor een verdieping van de aangeboden stof is de uitwisseling van gedachten tussen student en docent van essentieel belang.
Laten we eerlijk zijn: het Engels van de meeste docenten en studenten is daarvoor niet toereikend. Natuurlijk, je kunt iedereen op een cursus sturen, maar het Engels is en blijft een tweede taal. Zelf heb ik ook het Certificate of Proficiency in English (CPE) behaald, maar nog altijd laat ik iedere tekst en lezing in het Engels vooraf corrigeren. Het is me nog niet gelukt een foutloze tekst te produceren, zeker niet als ik over complexe, historische zaken schrijf. Dat is jammer, maar niet verontrustend. Zoals taalwetenschappers hebben aangetoond, zullen non-native speakers namelijk nooit het niveau van de moedertaalspreker evenaren, hoe veel en vaak ze ook oefenen. Maar wanneer de docenten het Engels niet vlekkeloos beheersen, wie gaan dan alle papers van studenten op juist taalgebruik corrigeren? En hoe breng je verdieping aan, wanneer je niet meer dan een standaardvocabulaire tot je beschikking hebt? Zoals Aleid Truijens het zo treffend formuleerde: ‘Het universitaire Engels is een schrale, ontbladerde lingua franca, waarin tegenstrijdigheden, dubbelzinnigheden, metaforen, humor en ironie nauwelijks mogelijk zijn – precies die stijlmiddelen waarmee je complexe gedachten verwoordt’ (de Volkskrant, 21 juni 2014).
Wittgenstein
Ten slotte nog een speciaal woordje over de geesteswetenschappen. De humaniora zijn bij uitstek taal- en contextgevoelig. Ze laten ook de meerwaarde zien van andere talen als het Frans, Duits en Spaans. Tijdens mijn studie filosofie lazen we Descartes, Foucault, Kant, Frege, Wittgenstein en Heidegger. Naast de originele tekst gebruikten we ook steeds vertalingen in het Nederlands, opdat we deze vaak uiterst complexe teksten beter konden doorgronden. Ik moet er niet aan denken dat die colleges in het steenkolenengels hadden plaatsgevonden, laat staan dat ik al mijn papers in het Engels had moeten schrijven. Het is een open deur, maar onderwijs in de humaniora is afhankelijk van een goed begrip van de taal. De inhoud verschraalt en het niveau van het onderwijs daalt, wanneer het Engels zonder meer als lingua franca in het geesteswetenschappelijke onderwijs wordt doorgevoerd. Maar dit is geen preek louter bestemd voor eigen parochie. Het geldt, mutatis mutandis, evenzeer voor opleidingen in tal van andere studies, zoals de rechten, psychologie en geneeskunde.
Lotte Jensen gaat op dinsdag 24 november in debat met collegevoorzitter Gerard Meijer over het Engels op de campus. Plaats: hal Erasmusgebouw, Radboud Universiteit Nijmegen. Tijd: 12.45-13.30 uur.
Je maakt een paar terechte punten, denk ik, een volledige verengelsing van de universiteit lijkt me eveneens een slecht idee (al zal dat niet snel gebeuren). Desondanks ben ik het niet volledig met je eens. Ten eerste zijn er, zeker bij de bètafaculteit, opleidingen die uitermate geschikt zijn om louter in het Engels te onderwijzen. Dit zijn namelijk vaak de opleidingen waar studenten wel voorbereid worden op een academische carrière.
Daarnaast hoeft geesteswetenschappelijk onderwijs niet plots in steenkolenengels te worden gegeven. Ons Engels is niet als dat van native speakers, maar menig onderzoeker is gewend om in het Engels presentaties te geven en kan dat zeker ook doen voor een groep studenten. Dat hoeft vrijwel niet ten koste te gaan van de inhoud of kwaliteit.
Bovendien zou, als we die lijn doortrekken, het academisch onderzoek in Nederland zich sterk gaan beperken tot Nederlanders. Mensen die Nederlands niet als hun moedertaal hebben kunnen geen onderwijs geven, en worden daarmee vrijwel uitgesloten van elke baan voorbij de post-doc.
Er moet dus zeker ruimte zijn, ook binnen de geesteswetenschappen, om delen van het onderwijs in het Engels te geven. Ook bij de bachelors en gewone masters kunnen studenten er enorm baat bij hebben om in het Engels te leren denken en werken. Ze komen weliswaar vaak op de Nederlandse arbeidsmarkt, maar om een cliché in te zetten, we leven in een steeds meer globaliserende samenleving en een aardig tot goed begrip van het Engels is zeker in het belang van de student.
Ik kom uit een land waar universitair onderwijs in het Nederlands pas mogelijk werd in 1932 met de oprichting van de Gentse universiteit. Daar was decennia voor gevochten. Het lijkt me goed om een genuanceerde discussie aan te gaan over meertalig academisch onderwijs, met name in de geesteswetenschappen waar ook vakken in verschillende doeltalen worden gedoceerd (Frans, Duits, Spaans etc).
Zelf, als iemand die in nederland studeerde, ben ik tegen een volledige verengelsing van de universiteit. Wat ik heel slecht vind is dat de universiteiten heel weinig doen om buitenlandse studenten te hulpen met de taal. Ze zouden gratis cursussen kunnen aanbieden waarmee studenten studiepunten zouden kunnen krjgen (taal is een academische studie)en bij een faculteit zoals taalwetenschap of geschiedenis zou dat heel handig kunnen zijn om nieuwe docenten te opleiden. Mijn ervaring van Nederland, is dat er bijna geen integratie is van buitenlandse studenten in de universiteit, ze blijven bij hun eigen kleine groepen en dit is omdat de universiteit niet genoeg doet om de taal te promoveren. Natuurlijk, als nederlander zou je niet het Engels willen spreken met idereen. Ik ben voor het gebruik van het Engels in het begin, om nieuwe studenten te kunnen aantrekken, maar ik vind het heel slecht dat er mensen zijn die geen nederlands spreken na twee of drie jaren in het land. Een van de redenen waarom niet veel EU studenten in nederland blijven, is omdat ze niet de taal spreken, en de meerderheid van nederlandse bedrijven zouden nooit iemand huren zonder een redelijke beheersing van de taal. Dat betekent dat de investering van de nederlandse staat is verloren, omdat zij geen belastingen zouden betalen in nederland etc.
Ik ben dus voor een taalverplichting voor buitenlandse studenten,ik denk dat niemand mag afstuderen zonder een behersing tot B1 niveau (die heel redelijk is, dat is lager dan in Frankrijk of het VK), maar ik denk ook dat de universiteit ze gratisse cursussen moet aanbieden. Dit hoeft niet duur te zijn, want ze zouden studenten de kans aanbieden om studiepunten te kunnen krijgen voor deze cursussen, een taal leren is een academische studie. Je zou ook toekomstige leraren kunnen opleiden in taalwetenschap, geschiedenis etc, er is heel veel variatie tussen nederlandse dialecten en er zijn heel veel experimenten etc die je zou kunnen doen.