• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

IJdelhooft en Harry Muesli

23 januari 2016 door Marc van Oostendorp 6 Reacties

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (56)
Het Nederlandse sonnet bestaat 451 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Het is hoogst vermoeiend dat culturen de hele tijd veranderen. Er zijn mensen die denken dat P.C. Hooft en Joost van den Vondel onleesbaar zijn geworden doordat ‘ze’ – de regering, de elite, de politiek-correcten – de hele tijd de spelling veranderen. Het Engels van de zeventiende eeuw zou veel leesbaarder zijn omdat de spelling in die taal minder veranderd zou zijn.

Die paar lettertjes meer of minder lijken mij eigenlijk het probleem niet. Het échte probleem zit hem in de woordspelingen, in de grapjes op namen. Zoals in dit sonnet van Hooft:

Niet bij; maer boven selfs Achilles groove schoncken
   En dommekraftigh hart, stel jck vw geesten rap:
   Dien niet opkomen kan of flux en staense schrap
   Die noijt in ’t welsandt van de sufferij versoncken.
Granaedsche wol had noijt het gloeijroodt bet gedroncken,
   Daer ’t voeder verwer was, aen groener krujden sap;
   Als kennis heeft gegrijst vw groene vrijerschap:
   Waer aen men wordt gewoon zoo goddelijcke voncken.
Maer looft Musaeus, om zijn zielesleepend dicht;
   Amphyons vingers tuck ter lujten afgericht;
   Of Orpheus sang die ’t wild inscharpte tamme zeeden.
‘T is ijdelhoofts bestaen. Gewaeght doch ijder landt
   Van ’t geestverlejden, steens voeghsaemheidt, boomen trant.
   Het mijn oock, ijver ist, beken jck, en geen reden.



Dit gedicht is één van de zogenoemde schonkensonnetten: Hooft had een lovend sonnet aan Huygens gestuurd <hier>, die erop had gereageerd met een antwoord met precies dezelfde rijmwoorden <hier>. Dit is het antwoord op dat antwoord, met nogmaals dezelfde rijmwoorden (later schreven ook onder andere Anna en Tesselschade Roemersdochter Visser schonkensonnetten: <hier> en <hier>).

Battus

Het wemelt van de grapjes op de naam Hooft, niet alleen in die sonnetten, maar ook in andere gedichten waar Hooft en zijn vrienden het over de Drost van Muiden hadden. Het gevolg daarvan is dat je iedere keer wanneer iemand het over zijn bovenste lichaamsdeel heeft, moet denken aan de dichter, zoals in dit geval wanneer er minachtend wordt gedaan over de leeghoofdigheid (ijdelhoofts bestaen).

Ik geloof niet dat er ooit iemand van mijn toch zeer geestige, intelligente en dichterlijke vrienden een grapje heeft gemaakt op mijn naam.  Zoiets is inmiddels voorbehouden aan Donald – De ontdekking van de zemel door Harry Muesli – Duck. Zelfs taalvirtuozen als drs. P of Battus putten zich bij mijn weten niet in naamgrappen uit. Ook in de Engelse literatuur lijkt me de naamgrap trouwens veel minder highbrow dan in de tijd van Shakespeare.

Oeuvre

Ik vind het ook bij Hooft niet meer leuk. Ik registreer het, ik weet dat het ongetwijfeld bij Constantijn Huygens een glimlach zal hebben ontlokt, maar zelf heb ik er geen esthetisch genoegen bij.  Terwijl de parallellie tussen ijdelhooft en ijder lant, of de drieslag ijdel, ijder, ijver (met steeds één letter verschil) nog wel een zeker genoegen.

De enige verklaring die ik kan bedenken is een sociologische. Ergens in mijn onderbewuste moet geïmpregneerd zijn geraakt dat woordgrappen bij het oeuvre van Disney horen en niet bij de hoge cultuur. Die impregnering werkt zo sterk dat ik haar zelfs nu ik haar meen te kennen niet ongedaan kan maken.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 17e eeuw, 196 sonnetten, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. Marcel Plaatsman zegt

    23 januari 2016 om 09:36

    Van jaren her herinner ik mij een stukje van Jan Stroop in Onze Taal, waarin hij betoogde dat je iets stoms had gezegd (wat weet ik niet meer) en daarom sarcastisch schreef over de "Oostendorpse paardenmarkt". Er worden dus af en toe wel naamgrapjes gemaakt met jouw naam. 😉

    Wat de "onleesbaarheid" van Hooft betreft, die ervaar ik zelf ook wel als iets groter dan die van Bredero. Middelnederlandse literatuur vind ik ook toegankelijker. Aan de ouderdom zal het dus niet liggen. Als het dan toch over spelling gaat dan is eerder Hoofts mooischrijverij de schuldige dan de spellingswijzigingen van de laatste jaren. Onze spelling is juist redelijk conservatief (ij / ei, bv., maar ook "ui" voor een klank die allang geen lange uu meer is), alleen veel systematischer dan de Engelse.

    Beantwoorden
  2. Marc van Oostendorp zegt

    23 januari 2016 om 09:45

    Vreemd van die omgekeerde Stroopsmeerderij kan ik me niets meer herinneren!

    Beantwoorden
  3. Marcel Plaatsman zegt

    23 januari 2016 om 10:26

    Het internet is ons geheugen: http://www.janstroop.nl/oudesite/artikelen/Repliek.shtml

    Waarom nu specifiek deze naamgrap bij mij is blijven plakken is dan weer voer voor neurologen.

    Beantwoorden
  4. Marc van Oostendorp zegt

    23 januari 2016 om 20:16

    Ah ja, dat waren nog eens tijden. Onze Taal had een soort serie waarin over allerlei kwesties de degens werden gekruisd. Jammer dat die er niet meer is, die serie.

    Beantwoorden
  5. Wouter Steenbeek zegt

    23 januari 2016 om 22:20

    Wie zegt dat de grap met namen in die tijd hoog stond aangeschreven? Dit gedicht was voor consumptie in de eigen kring, ik maak met medeacademici ook wel eens zeer laag-bij-de-grondse grappen.

    Maar hoe dan ook – toespelingen (waarop dan ook) komen in oude literatuur waarschijnlijk net zo vaak voor als in recente cultuuruitingen. Hier hebben we tenminste nog het geluk dat we de grap kunnen snappen omdat de man Hooft heet, maar stel dat het over het graven van de Muidense trekvaart gaat, om maar iets te noemen? De oudejaarsconferences van Wim Kan zijn nu al niet van A tot Z te volgen, als je niet 50+ bent en een goed geheugen hebt, of als je niet Keesings Historisch Archief erbij pakt…

    Beantwoorden
  6. Wouter Steenbeek zegt

    24 januari 2016 om 20:39

    P.C. Hooft. Donald Duck-achtige woordgrappen. Vandaag zag ik op het Straatnamenblog deze post langskomen. Volgens Donald Duck (of de mensen achter zijn Twitteraccount) is er in Duckstad een W.C. Gootstraat!

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1933 Aad Nuis
sterfdag
1994 Jacob Drewes
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d