Het woord tabletnek vind ik om meerdere redenen interessant. Ten eerste is het fonologisch een mooi woord, het ‘bekt’ lekker doordat de korte klinker /ԑ/ zowel aan het begin van het woord als aan het eind van het woord voorkomt, dus als [tԑblətnԑk]. Bovendien heeft alleen de eerste syllabe een duidelijke klemtoon, de twee laatste syllaben hebben deze niet. Ten tweede valt op dat het linkerlid in deze samenstelling (nog) geen werkwoord is. In een samenstelling als muisarm kan het linkerlid muis zowel een zelfstandig naamwoord als een werkwoord zijn, iets wat ook geldt voor een woord als tennisarm. In het ANW (Algemeen Nederlands Woordenboek) wordt als betekenis van muizen vermeld de computermuis hanteren. Op dit moment is tabletten echter nog geen werkwoord, maar wie weet.
Tabletnek
Door Robert Chamalaun
Op woensdag 16 maart stond in het AD een artikel met de pakkende kop: “Dag muisarm, hier is de tabletnek!”. Doordat steeds meer kindertjes voorovergebogen zitten en te weinig bewegen, belandt een groeiend aantal kinderen met nekklachten bij een therapeut. In het artikel wordt melding gemaakt van cijfers van het Zorgkompas waaruit zou blijken dat 40 procent van de 8- tot 18-jarigen met nek- en rugklachten kampt. Belangrijkste boosdoener: de tablet en de smartphone.
Dat een verkeerde houding kan leiden tot ernstige gezondheidsklachten moet zonder twijfel serieus genomen worden. Ik wil dan ook zeker het probleem niet bagatelliseren, evenmin heb ik een pasklare oplossing. Wat mij vooral aansprak in het artikel is het feit dat gezondheidsklachten, al dan niet ontstaan door nieuwe technologie, vrijwel altijd hebben geleid tot interessante neologismen. Ook in het geval van klachten door voorovergebogen zitten, is een prachtige, nieuwe samenstelling ontstaan: de tabletnek.
Ten slotte is het semantisch ook een fraai woord, doordat het beeld vrijwel meteen duidelijk maakt wat de betekenis is: je krijgt last van je nek als je je tablet (verkeerd) gebruikt. Hiermee volgt het woord de modelwoorden muisarm en tennisarm. Een woord als tennisarm is een bepalende samenstelling. Behalve de betekenis ‘lichaamsdeel’ heeft arm ook de betekenis ‘letsel, blessure aan het betreffende lichaamsdeel’. In het linkerlid wordt de activiteit uitgedrukt die verantwoordelijk is voor het leed, maar je kunt ook een tennisarm hebben zonder ooit te hebben getennist. In aansluiting op het woord tennisarm zijn nieuwe samenstellingen ontstaan, waarin -arm de betekenis ‘specifiek letsel aan de arm’ heeft, zoals muisarm (Van Santen, 2009).
De samenstelling tabletnek volgt hiermee het principe dat eerder al werd gevolgd door woorden als smsduim, telefoonelleboog, nintendoduim, iPadduim, wringpols enzovoorts. De kop boven het artikel in het AD illustreert bovendien glashelder wat Ariane van Santen eerder al constateerde: nieuwe samenstellingen worden vaak expliciet voorgesteld in de context van het modelwoord. Ook hier wordt de taalgebruiker ‘geleerd’ dat nieuwe samenstellingen gevormd worden in analogie naar modelwoorden die al langer gangbaar zijn.
Van Santen, A. (2009). Van tennisarm naar iPod-duim, Trefwoord, Tijdschrift voor lexixografie, jaargang 2009.
Gek, maar als ik het woord lees is mijn eerste neiging om het op zijn Nederlands uit te spreken; als [ta'blԑtnԑk] dus.
Tabletten als werkwoord is trouwens zo te zien wel degelijk al aan een klein opmarsje bezig.