In het laat-middeleeuwse Brugge verscheen in 1475 een Middelnederlandse vertaling van Le livre de la Cité des dames van Christine de Pizan. Die vertaling bleef bewaard in één handschrift, het eerste en waarschijnlijk ook het laatste, dat besteld werd door de Brugse patriciër Jan de Baenst, de derde van die naam. Over dit handschrift verscheen onlangs een uitzonderlijk smaakvol, in een aangepast formaat (27 x 19,5 cm.) uitgegeven boek, geschreven door de codicoloog Mark Aussems, de letterkundigen Hermina Joldersma en Orlanda Lie, en kunsthistorica Martine Meuwese. Het boek is uitgegeven door Verloren te Hilversum en kost slechts € 20,00. Zie hier het omslag:

Het onderwerp van dit boek is mij niet onbekend. In een vorig leven ben ik samen met HL kandidaat-assistent Bob Stumpel een week naar Londen geweest om daar overdag in de British Library zo veel mogelijk handschriften en oude drukken te bekijken en ’s avonds theaters te bezoeken. Het was eind jaren ’70, de begintijd van de punk. Eén van de handschriften die ik toen aandachtig bekeken heb, was BL add. 20698: De stede der vrauwen. Ik had nog nooit zo’n luxueus opgezet Middelnederlandse handschrift onder ogen gehad. Middelnederlandse literaire handschriften zijn over het algemeen (betrekkelijk) sober uitgevoerd, en de beschrijvingen van die handschriften in moderne catalogi maken het er niet beter op door steevast op te merken dat het perkament van (zeer) matige kwaliteit is, dat er hier en daar een gaatje of een gat in zit, waar omheen geschreven is, en dat hier en daar een scheurt(je) dichtgenaaid is. Dat is voor zover mijn ervaring strekt eerder regel dan uitzondering, en volstrekt normaal voor de middeleeuwse boekenwereld. Alleen hyper luxe handschriften werden van perfect perkament gemaakt.

     Maar dat luxueus opgezette handschrift was niet luxueus voltooid. De tekst was weliswaar volledig en werd afgesloten met een even uitvoerige als informatieve epiloog van de vertaler, maar van de talloze miniaturen waarvoor in de tekst ruimte werd uitgespaard, was maar een zeer klein deel gerealiseerd. Blijkbaar was het geld op, dacht ik destijds.

     In die dagen nam het aantal vrouwelijke studenten aan het Instituut voor Neerlandistiek UvA even snel toe als het aantal mannelijke studenten scherp daalde. Ook verschenen toen de eerste boeken uit vooral de USA over de vrouw in de middeleeuwse literatuur. Toen een doctoraal-studente, Mirjam Oort geheten, naar Londen verhuisde, schreef zij daar met mij als begeleider haar doctoraal-scriptie over deze Middelnederlandse vertaling van Le livre de la Cité des dames, inclusief een integrale diplomatische editie.

     Helaas moest ik mijn plannen om hiermee verder te gaan invriezen omdat in 1981 het nieuwe College van Bestuur UvA de door de VAWO met het oude College van Bestuur gemaakte afspraak niet nakwam. De beloofde 0,5 aanstelling als wetenschappelijk medewerker werd mij pas in 1985 gegeven, en niet nadat de Ambtenarenrechter de UvA in het ongelijk stelde. Maar toen moest er eerst gepromoveerd worden, en daarna gebeurden er weer andere dingen die mij verhinderden dit onderwerp weer op te pakken.

     Ondertussen was Orlanda Lie in Utrecht zich met Artes-literatuur (WEMAL) en de vrouw in de middeleeuwse literatuur gaan bezighouden, reden voor mij om de doctoraal-scripties van Mieke van Doorn over Der vrouwen heimelijcheit en Mirjam Oort over De stede der vrauwen aan haar over te dragen, in de hoop dat zij er iets zinvols mee zou doen. En dat deed zij. Meer en beter dan ik ooit had durven hopen. Ik beperk mij hier tot De stede der vrauwen. Op basis van de editie-Oort bezorgde Noor Versélewel de Witt Hamer in 2008 een digitale diplomatische editie van De stede der vrauwen die is opgenomen in de DBNL en te vinden onder deze link. En nu maar hopen dat iemand het aandurft om op basis van deze diplomatische editie een kritische editie te bezorgen, en als het even kan synoptisch met het Franse origineel, zodat wij kunnen zien hoe de vertaler met zijn brontekst omging.

     Om die vraag te kunnen beantwoorden moeten wij, indien mogelijk, eerst weten welk Frans handschrift (of welk handschrift uit welke tekstfamilie) de vertaler gebruikte. En als wij dát weten (of weten dat dit niet geweten kan worden) dan zijn wij benieuwd naar wat een vergelijking van de vertaling met de brontekst oplevert. In De stede der vrauwen dient het eerste ‘bron-probleem’ zich al aan in de allereerste regel: