Door Marc van Oostendorp
Onlangs was het weer mis. Ik heb weer menigeen onder jullie geërgerd door mijn optreden tegen iemand die net zo grappig zijn superioriteit aan het demonstreren was. Ik moet dat niet meer doen, want velen van jullie houden daar niet van, het is ook eigenlijk onaardig.
Ik had een aankondiging van een tentoonstelling geplaatst waarin een bibliotheek ‘instant gehouden werd’, en daar kwam de volgende reactie op van iemand van wie we alleen weten dat hij of zij zich Roeland noemt:
“instant houden”? Interessant woordgebruik…
Zij doet dat door het houden van letterkundige en wetenschappelijke bijeenkomsten, door het uitgeven van werken en geschriften, door het toekennen van prijzen en door het instant houden en uitbreiden van haar bibliotheek.
Moet ik me hierbij een boek in poedervorm voorstellen?
Onbeleefd
Waarom kan ik daar zo slecht tegen? Het heeft iets met het anonieme karakter van het bericht te maken – ik zal de mensen geloof ik nooit begrijpen die zich verschuilen als ze zeuren over kleinigheden en ik vind ook niet dat ik zulke gemaskerden veel geduld verschuldigd ben.
Maar ook als Roeland zijn of haar voor- en achternaam alsmede BSA had vermeld, zou zo’n bericht me hebben gestoord, en zelfs nog steeds om verschillende, zij het verwante, redenen. In de eerste plaats omdat het onbeleefd is om iemand die de aankondiging doet van een tentoonstelling omstandig belachelijk te maken vanwege iets wat op zijn ergst een verschrijving is.
Vogeltje
Daar komt dan nog eens bij dat het simpelweg een misverstand is om te denken dat er één manier van spellen is waar iedereen zich aan moet houden en dat afwijkende spellingen ‘gecorrigeerd’ moeten worden. Ja, schoolkinderen moeten dat, en dat is al erg genoeg. Ja, er zijn mensen die elkaar afrekenen op afwijkingen van ‘de norm’, en dat is nog erger. Maar dat betekent niet dat wij daaraan mee moeten doen.
Ook niet als we onszelf Neerlandistiek noemen? Júíst niet als we ons Neerlandistiek noemen. Ieder vogeltje zingt zoals het gebekt is en er is geen enkele reden om te wensen dat iedereen ‘in stand houden’ (‘instant houden’, ‘instandhouden’) altijd op dezelfde manier schrijft.
Geconditioneerd
Ja maar, zegt Roeland, met zijn grapje, als iedereen op zijn eigen manier schrijft, begrijpen we elkaar niet meer. Dan gaat de nauwkeurige lezer denken dat er hier sprake is van boeken (proest) in poedervorm (proest, proest)! Maar dat geldt dan alleen voor een lezer die niet voldoende ervaring heeft in het omgaan met een beetje variatie.
Ja maar, zegt nu iemand die Roeland, al dan niet anoniem, te hulp schiet, het is toch wetenschappelijk aangetoond dat mensen een tekst makkelijker te lezen vinden wanneer er sprake is van vertrouwde woordbeelden? Ja, zeg ik dan, maar dat onderzoek is slechts uitgevoerd in een tijd waarin allerlei mensen geconditioneerd zijn op al die vertrouwde woordbeelden en ze iets meteen onbegrijpelijk vinden wanneer het ook maar een beetje anders gespeld wordt.
Het resultaat is dat iemand al begint te zuchten en te steunen als hij of zij een boek uit 1938 moet lezen: wat een onvertrouwde woordbeelden allemaal! Ook met een sollicitatiebrief van een steengoede sollicitant die een beetje eigenzinnig spelt kan de gemiddelde personeelsfunctionaris al niet omgaan – wat een verlies voor het Nederlandse bedrijfsleven. Wat zou het goed zijn voor onze cultuur én onze economie als we onze kinderen wat minder eindeloos trainden op de zaken ‘correct’ te spellen en wat meer op kunnen omgaan met verschillende manieren van schrijven.
Ik weet niet of ik het met je eens ben, want ik houd liever vertrouwde woordbeelden, maar als ik me in je standpunt verplaats, is een aanvullend argument dat de kwestie nogal Nederlands is.
De Duitsers waren om hun spellingswijziging niet zo hysterisch als wij over de onze en als ik het Engels ken, is de discussie over Amerikaans en Brits spellen eerder een curiosum. Ik redigeer een Engels tijdschrift waarin sommige auteurs Brits en andere Amerikaans spellen, maar de inconsistentie lijkt geen lezer te storen.
De “neue Rechtschreibung” leidde in Duitsland zeker wel tot commotie. Heel wat kranten gaven aan deze wijziging nooit te accepteren en zijn uiteindelijk met een eigen spelling gekomen (als huisstijl).
De Duitse Wiki heeft wel ’n aardig overzichtsartikel:
– https://de.wikipedia.org/wiki/Reform_der_deutschen_Rechtschreibung_von_1996:_Pro_und_Kontra
Voorstellen tot een wijziging van de Engelse spelling hebben het inderdaad nooit gehaald, op die Amerikaanse spelling na dan. Dat zegt ook wel veel. In Frankrijk was er onlangs ook weer het nodige te doen om een spellingswijziging. Nederlanders zijn echt lang zo anders niet dan hun mede-Europeanen.
Correcte spelling is wat mij betreft vooral, of misschien zelfs alleen maar, een kwestie van beleefdheid. Je laat ermee zien dat je aandacht hebt besteed aan je tekst en dat je het de lezer gemakkelijk hebt willen maken. Dat is natuurlijk heel netjes.
De vraag is nu of je anderen erop moet wijzen als je vindt dat ze onbeleefd zijn geweest. Ik heb daar moeite mee. Beleefdheid is geen recht, je kunt dat niet van iemand eisen. Tenzij je natuurlijk leraar bent en een opstel van je leerlingen moet corrigeren.
Veel mensen denken helaas dat spelling iets over taalbeheersing zegt. Dat is meestal niet, of misschien zelfs nooit, waar. Meestal gaat het om eenvoudige verschrijvingen of verhaspelingen van verschillende woordbeelden die bij dezelfde klank horen (“in stand” – “instant”, “word” – “wordt”).
Als mensen je op basis van een spelfout triomfantelijk komen vertellen dat ze net hebben ontdekt dat je je moedertaal maar slecht beheerst, dan is het een kwestie van beleefdheid om toch nog inhoudelijk te reageren. Beleefdheid die niemand mag verwachten.
Maar zelfs iemand die er goed op let dat zijn schrijftaal voldoet aan de regels die zijn opgelegd door instantie X, kan nog fouten maken. Je kunt niet aan een schrijffout aflezen dat de schrijver laks of onbeleefd was. Daarmee is het dus ook niet zo dat je iemand erop kunt wijzen dat hij/zij onbeleefd is geweest.
Fouten zijn nu eenmaal menselijk. En nog belangrijker, mensen worden al snel blind voor hun eigen tekst. Een eindredacteur die taalfouten corrigeert van zijn redactieleden zal echt geen onbeleefdheid zien in die taalfouten. Net zomin als ik een schrijffout in de krant toeschrijf aan een onbeleefde eindredacteur.
Natuurlijk is het wel handig als je rekening houdt met de lezers, en dus probeert je te houden aan de conventies die gangbaar zijn binnen je publiek. Als dat misgaat is dat jammer, maar om het persoonlijk op te vatten gaat te ver.
Het wordt natuurlijk een ander verhaal als een schrijver consistent schrijft op een manier die voor zijn publiek niet te begrijpen is (zo kan ik me behoorlijk ergeren aan de hoeveelheid slordigheden op websites als nu.nl). Als ik een essay of scriptie lees met één taalfout doe ik daar niet moeilijk over (ik vind zelfs in mijn eigen gepubliceerde artikelen nog wel eens een klein foutje), maar als het er dertig zijn dan verwijt ik de desbetreffende student wel op zijn minst luiheid.
Het is natuurlijk ook heel goed mogelijk om bewust niet de Groene Spelling te volgen en toch aandacht aan je tekst te besteden. Sterker nog: dan vergt het kontroleren of je geen spelfouten hebt gemaakt meer aandacht dan bij iemand die de offisjele spelling volgt en er alleen maar even een automatische spellchecker overheen hoeft te halen.
En dat geldt net zo goed voor ekstreem afwijkende spellingsnormen zoals ik nu maar even hanteer om m’n punt te onderstrepen, als voor de Witte Spelling.
Excuus, ik had natuurlijk ook even m’n achternaam erbij moeten zetten.
Misschien is een spelfout alleen het gevolg van het vertrouwen dat sommigen hebben in de hulp die computers bieden bij het corrigeren van teksten.
Het probleem is vooral de belerende toon van de mensen die je op een spelfoutje wijzen en doen alsof je een debiel bent. Ze kunnen ook zeggen: ‘Hé Marc, leuk stuk. Kleine typo: instant → in stand.’
Ik heb liever iemand die snel en veel stukken schrijft, met goede ideeën, heldere zinnen en hier en daar een spelfoutje, dan iemand die keurig gespelde, zielloze teksten aflevert.
Ik skriewe al joaren in et Tweants. Oonder mear op de Nedersaksiese Wikipedia, woer as alle Saksiese dialekten bie mekaander komt. Ook hier is et skriefwiezen “galore”, want ne gedeelde skriefwieze gef et neet. Oondernemmingen um zo ne skriefwieze te bedeanken, wordt nooit breed edreagen. Duur al dee variasie kan ik zoonder möaite alle soorten Grönnings, Dreants, Achterhooks, Plattdüütsch noar de Sass’sche Schrievwies, Plautdietsch, Veluws, Sallaands, Urkers, Westfaals Meunsterlaands en zo wiedter leazen. En duur dee gewenning an dee skriefvriehead begriep ik ook heel good ofwiekingen doarvan. In meardere sproaken. Zelfs minne egene skriefwieze veraandert nog wal es. Et haank der mer net van of wo as mie de mutse steet.
Ik meane det et belangriekste is de’j et binnen enen tekst etzelfde doot. Iederen tekst is ne wearld op zikzelf. Doarbinnen kön iej an ne skriefwieze wennen.
Daar haak ik dus na de eerste regel af.
Keump umdet et ne aandere sproake is ;). Mer ook umde’j et wellicht neet wílt begriepen.
Ut is niet moèlèk om teks doâh un veâhrtaalprogramma tuh jagen, mâh dat maakt duh inhoud nog niet inteâhressant.
Mer det lig neet an mie…
Roerend eens met Martin ter Denge.
(En een beetje jaloers op al dat Nedersaksiese moois.)
(^^#,) *knikt wat*
Die Twentse emoticons zijn helaas 费解的 voor mij. *zucht*
Je hebt met je stuk in ieder geval bereikt dat iedereen hier nu netjes met voor- en achternaam reageert! 🙂
Ja, iedereen houdt zich keurig aan de regels!
Neerlandistiek? Is dat geen gallicisme? Moet dat niet ‘nederlandistiek’ zijn? 🙂
https://neerlandistiek.nl/2012/06/jan-stroop-waarom-niet-nederlandistiek/
Ik bedoelde het half als grap, maar wij in Vlaanderen zijn natuurlijk extreem gevoelig voor dat ‘neer’- (of neêr-?)lands. Le néerlandais, n’est-ce pas?
Tja. Enerzijds hang ik met overgave het adagium van Milfje aan (Het maakt een enorm verschil of iemand zegt ‘zij converseren’ of ‘hun kletsen’. Zeggen dat het tweede fout is, is saai: het is leuker om je af te vragen waarom we zoiets gebruiken.), anderzijds zou ik liegen als ik beweerde dat mijn onderbuik niet af en toe opspeelt bij bepaalde ‘fouten’ (waar, voor de goede orde, instant houden niet toe behoort). Gelukkig leert Kahnemans Thinking, Fast & Slow ons dat niemand van zijn onderbuik is gevrijwaard, hoe graag we ook het tegendeel zouden beweren. Zolang we hem maar niet al te serieus nemen.
Ik zou onderscheid maken tussen verschillende soorten spelfouten:
– d, t en dt-fouten
– aperte spelfouten (instant voor in stand)
– spellingseigenaardigheden (y zonder puntjes bij Multatuli, de uitgang -lik bij DuPerron, -tsie bij Reve, of de destijds moderne spelling die Bert Bakker van zijn auteurs verlangde (esseej, magies, metafisisi)
Van mezelf verlang ik dat ik geen fouten maak van de eerste twee categorieën. Daar mag iedereen me op aanspreken zodat ik ze kan herstellen. De derde categorie is uiteraard ieders privilege.
“In stand houden” is beeldspraak: het beeld is dat van “iets staande, overeind houden”. Zo’n staande (haha) uitdrukking is een deel van het Nederlandse taalsysteem. “Instant” is een Engels woord dat wij in één van zijn diverse betekenissen (“kant en klaar”) hebben geadopteerd. Daarom is zo’n fout meer dan zomaar een verschrijving: hij laat zien dat de schrijver het taalsysteem niet bewust gebruikt.
Precies, zo’n idee had ik dus ook. Het lijkt me dat niet alleen het bestaan van het woord instant meespeelt, maar ook het feit dat de betekenis van dat woord in deze uitdrukking nog steeds enigszins ‘klopt’ – vandaar mijn suggestie om het als een voorbeeld van een eggcorn te beschouwen. Maar zoals ik ook al zei, ik kan natuurlijk niet nagaan of dit ook werkelijk is hoe het proces zich heeft voltrokken; de gebruiker in kwestie zal toch zelf het beste weten of hij zich verlexicaliseerde of verorthografiseerde.
Helemaal met je eens, beste Marc. En nog gefeliciteerd met je eervolle benoeming!
Waar ik aandacht voor wil vragen is het lot van onze dislecte landgenoten. Deze zijn gebaat bij een zo eenvoudig en duidelijk mogelijke spelling. Uit onderzoek is gebleken dat er in Italie, met een werkelijk eenvoudig en consequent (konsekwent) volgehouden spelling, aanzienlijk minder dislexie voorkomt als bij ons of bv engeland.
Dit is een pleidooi voor een echte spellingshervorming, maar nu met het streven om het voor iedereen zologisch mogelijk te maken.
Arme Roeland. Reageert op een spelfout en krijgt meteen de hele Neerlandistiek over zich heen, al is hij dan anoniem. Maar wanneer de heer Van Oostendorp (ik ga nu op eieren lopen, want ik ben een groot liefhebber van zijn altijd boeiende taalbeschouwingen en roep niet graag zijn toorn over me af – trouwens, Bert Wagendorp liet onlangs journalisten op hete kolen lopen: een staaltje creatief taalgebruik), wanneer Marc dus spelfouten ‘eigenzinnige spelling’ noemt, doet hij me denken aan het neefje van Multatuli dat spelfouten maakt en zich Multatuliaan noemt.
Multatuli spelde eigenwys, maar niet ygenwys. ‘Instant’ voor ‘in stand’ is gewoon een spelfout; geeft ook niets, kan gebeuren, het is maar een blog, geen tijd voor uitgebreide correctie. Maar ik weet zeker dat Marc, als het stuk voor Onze Taal (en dat is zo’n beetje de eeuwigheid) bestemd zou zijn, hij die spellingvariant er toch graag uit gehaald had.
Ik heb jaren Nederlands gegeven aan vwo’ers. Toen opstellen nog met pen binnen een uur op papier gezet moesten worden, deed ik niet moeilijk over spelfouten. Maar sinds de computer zijn intrede deed, gaf ik een week of twee de tijd om een opstel te bakken. Nou, wee je gebeente als er dan nog spelfouten in stonden (en dan bedoel ik echte, zoals ‘het gebeurd’, en niet ‘er op’ of ‘pannekoek’): één zo’n fout betekende een onvoldoende. Je had immers alle tijd om je werkstuk uitgebreid te (laten) controleren.
En die steengoede sollicitant met zijn eigenzinnige spelling? Het hangt ervan af om welke baan het gaat, maar in het onderwijs zou hij er bij mij niet in komen. Tenzij hij echt eigenzinnig spelt.
Taal is interessant. Correcte spelling heeft zo zijn functies.
Het belangrijkste is om de boodschap goed te communiceren. Dat is het hele doel van taal. Door dat iedereen de zelfde regels qua taal hanteert zal iedereen de zelfde boodschap lezen. Spel fouten zijn menselijk en afhankelijk van de plek kunnen we er gewoon ovreheenlezen. Bewust spelen met spelling kan ook interessant zijn, voor namelijk in de creatieve gebieden als literatuur, dicht of muziek.
Kortom, hoe exacter de boodschap, hoe exacter de spelling.