• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologie: kwansuis

7 juli 2016 door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

Door Michiel de Vaan

kwansuis bw. ‘als het ware’

Mnl. quansijs (ca. 1300) ‘als het ware, als om te zeggen’, quijs quans (van Boendale, Der leken spieghel, ca. 1325), quanchuys (Jan de Weert, 1350), quansuus (ca. 1400, Gruuthuuse hs.), quantsijs (ca. 1410), quans (1350); Vnnl. quansuys (1524), quansuus (1561), quantsuys (1566), quansijs (einde 16e e.), quamsuys (1627), quanswijs (1629), kwansuys (1670), kwansuis (1682), kwanswys (1700) ‘als het ware, voor de schijn, terloops’. Dial. kwansys (Limburg, 1840), konsuus, ke(r)suus (Zeeland), kesjuus (Oostende), konsjuus (Antwerpen).

Verwante vormen: Mnd. quantwise, quantswise ‘voor de schijn’, Nhd. quantsweise (in de 17e e. volksetymologisch hermaakt tot gewandsweise), MoWFri. quansquijz (1681, Japicx), kwânskwiis.

Er bestaan twee concurrerende etymologieën, die m.i. geen van beide geheel bevredigend zijn.

  1. Uit in quantes wîse ‘als een dwaze kerel’. Deze verklaring uit de 19e eeuw van Kern wordt door alle moderne woordenboeken van de hand gewezen. Het woord quant ‘kerel’ is pas vanaf 1504 in het Nederlands bekend (zie s.v. kwant), en de volledige uitdrukking in quantes wîse komt nergens voor. Maar in het Middelnederduits moet quant(s)wise toch als samentrekking van quant(s) en wise worden opgevat, en bovendien zou de wisseling tussen -suus > -suis en -sijs een gevolg kunnen zijn van verschillende reducties van –swîs.
  1. Leenwoord uit Oudfrans quanses, quainses, qanses, queinsi ‘alsof’ < Latijn quamsi. De meeste lexica nemen dat aan, maar de etymologie is niet vlekkeloos. Van de Franse klanken ai of ei in de eerste lettergreep bestaat in het Nl. geen spoor. Bovendien verschijnt fra. k- uit lat. qu- in het Nederlands meestal als k-, tenzij kw- o.i.v. het Latijn hersteld kon worden (als in kwaliteit, kwartier, kwestie). Nu kan voor de betekenis en het gebruik van Mnl. quansijs, quans best aangenomen worden dat de schrijvers ook het Latijnse quamsi kenden en zodoende kw- herstelden. Dan blijft nog een ander probleem, nl. dat -suus en -siis in de Nl. vormen niet op basis van het Frans te verklaren zijn. Voor -siis zouden we nog kunnen aannemen dat *kwansi een -s kreeg, en vanwege het eindaccent met lange î werd uitgesproken, dus kwansîs. Maar de ronding tot uu blijft dan raadselachtig, evenals het ontbreken van Mnl. leenvormen zonder -s. Een oplossing voor dit dilemma kan zijn dat in de 2e lettergeep soms volksetymologisch -wiis(e) of -gewiis(e) ‘(ge)wijs’ werd ingevoerd (vgl. Mnl. in ghecs ghewise ‘als een gek’, pelgrims ghewise ‘als pelgrims’), waaruit dan door reductie –suus ontstond.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie

Lees Interacties

Reacties

  1. yvanspijk zegt

    7 juli 2016 om 13:18

    Bedankt, interessante verklaringen. Ik was me toevallig net aan het afvragen waar het Drunense ‘kwaansèùs’ vandaan komt, en toen kwam dit artikel voorbij.

    Ik vermoed dat er inderdaad flink wat volksetymologie aan te pas is gekomen en dat we niet met regelmatige klankveranderingen te maken hebben. Zelfs nu is het woord er nog gevoelig voor: laatst hoorde ik iemand ‘kwaans[h]uis’ zeggen.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Agenda

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d