• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Wanneer is een uitnodiging een uitnodiging?

21 oktober 2016 door Lucas Seuren Reageer

Door Lucas Seuren

duck-rabbitDe misschien wel grootste cliché in communicatieonderzoek is dat vrouwen en mannen anders communiceren en dat dit kan leiden tot verwarring. Ik noem het een cliché omdat het veelal wordt aangenomen, zonder dat er per se bewijs voor is. Maar er zijn situaties waarbij je toch wel gaat denken dat we wat effectiever boodschappen aan elkaar kunnen overbrengen.

Zo zat ik laatst in de zon te genieten van mijn lunch – ik zit in Los Angeles waar het half oktober nog altijd 30 graden is – en een paar meter verderop zat een studente te bellen met een vriendin. Ze vertelde dat haar vriend haar tot waanzin dreef, omdat hij te veel rekening hield met haar. Nou snap ik best dat ieder zijn eigen ding wil doen, dus als je vriend je die ruimte niet geeft is dat vervelend. Maar haar meest urgente klacht was dat vriend was ingegaan op haar voorstel om naar de film te gaan, in plaats van naar zijn werk te gaan.

Dit is denk ik wel het prototype van communicatiestoring. We weten dat als iemand een uitnodiging of een voorstel doet, die persoon graag wil dat je op die uitnodiging ingaat. De uitnodiging heeft zogezegd een preferentie voor aanvaarding. Natuurlijk zijn er situaties waarin je een uitnodiging pro forma doet, waarbij we niet willen dat de uitnodiging aanvaard wordt. Maar in dergelijke situaties maken we vaak op subtiele manier duidelijk dat het een pro forma uitnodiging is.

Maar daar houdt het probleem niet op. De reden dat de vriend de uitnodiging af moest slaan was niet dat de dame geen tijd met hem wil doorbrengen: hij moest zelfstandigheid tonen. Helaas is er geen onderzoek gedaan naar dergelijke uitnodigingen, maar ik vermoed dat de enige manier om zelfstandigheid uit te lokken is een echte uitnodiging te doen: je hoorder bedriegen. Dat wil zeggen, de studente moet een op het oog oprechte uitnodiging hebben gedaan, in de hoop dat haar vriend ofwel door zou hebben dat het geen echte uitnodiging was, of de uitnodiging gewoon zou afwijzen omdat zijn leven niet alleen om haar draait. Maar neem het perspectief van haar vriend: als je vriendin tijd met je door wil brengen, maak je daar tijd voor. Er kan gerust een nog veel sterkere preferentie voor aanvaarding van de uitnodiging zijn dan al het geval is tussen gewone vrienden.
Het lastige met al deze sociale factoren is dat ze zich veelal niet in taal laten zien. De uitnodiging zal op dezelfde manier worden vormgegeven, en je wordt als hoorder volledig aan je lot overgelaten: is het een echte uitnodiging en zo ja, wil dat ook zeggen dat erop ingaan verstandig is?

Dit soort problemen vind je niet alleen in romantische relaties: genoeg uitingen zijn potentieel ambigu. Zo vroeg een collega op een vrijdag of ik plannen had voor het weekend. Ik zag dit als een uitnodiging om kort over mijn plannen te vertellen. Maar wat bleek: ze wilde een etentje met vrienden organiseren en ze wilde slechts checken of ik al plannen had voor het weekend. Toen bleek dat alleen op zaterdag mijn agenda vol zat, kon ze me daadwerkelijk uitnodigen om zondag mee te eten.

In technische termen: ik vatte haar vraag op als een verteluitnodiging terwijl ze een pre-uitnodiging deed, een vraag die controleert of het zin heeft om de uitnodiging daadwerkelijk te doen. En ook hier geldt weer, de vorm van beide taalhandelingen is vrijwel of zelfs geheel identiek; ik als arme hoorder moet op basis van onze sociale relatie en de ad hoc situatie maar uitvogelen welke ze bedoelt.
Dergelijke vragen komen volop voor in onze alledaagse interactie. We vragen vrijwel altijd voor we iemand uitnodigen voor een feest, of voorstellen om naar de film te gaan, of die persoon vanavond/straks/dit weekend plannen heeft. Je zou kunnen zeggen dat we een interactioneel fundament leggen voor de uitnodiging die gaat volgen. En dergelijke pre-sequenties om een technische term te gebruiken, beperken zich zeker niet tot uitnodigingen: in 1976 liet de sociologe Alene Terasaki al zien dat voor mensen nieuws vertellen, ze aankondigen dat ze nieuws gaan vertellen. Soms geven ze daarbij een hint van het nieuws dat gaat volgen, maar soms maken sprekers slechts duidelijk dat ze nieuws te vertellen hebben. Zie bijvoorbeeld de volgende, Engelstalige, voorbeelden verzameld door Emanuel Schegloff (2007):

(1)
Ben: Hey I got something that’s wild.
Bil: What?

(2)
Fay: Did you hear about the pottery and lead poisoning?
Lor: Yeah Ethie was just telling us.

In het eerste dialoogje laat Ben alleen zien dat hij iets bijzonders te vertellen heeft; hij checkt dus niet of Bill het al weet. In het tweede voorbeeld checkt Fay of Lor het nieuws over de loodvergiftiging al weet. Dat blijkt verstandig, want Lor weet het al. Fay laat dus zien dat ze liever geen nieuws vertelt als Lor het al weet. In beide gevallen is de vraag bedoeld als een pre: het doel van de spreker is om nieuws te vertellen en de vraag is daaraan ondergeschikt.

De vraag die ik in de titel stel is dus lastig te beantwoorden. Aan de taalkundige vorm van een uiting kunnen we lang niet altijd zien wat voor taalhandeling het is. We gokken in zekere zin, en reageren in de veronderstelling dat we goed gokken. Veelal gokken we gelukkig ook goed; hoe complex sociale relaties ook moge zijn, communicatie is zo’n fundamenteel onderdeel van ons dagelijks leven, dat we veelal prima snappen wat onze gesprekspartner bedoelt. Maar soms hebben we het fout, en als onze gesprekspartner ons opzettelijk aan het bedriegen is, tsja, dan is het einde zoek.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: columns Lucas Seuren, gespreksanalyse

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J. Slauerhoff • Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe

Morgen rijd ik met bedwelmende bloemen naar je toe.
Ik wil niet langer wachten, eindelijk weten hoe
Je bent; de bloemen zullen je verraden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d