• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologie: pissebed

3 november 2016 door Redactie Neerlandistiek 4 Reacties

Door Michiel de Vaan

pissebed zn. ‘bedwateraar; insect; paardenbloem’

Vroennieuwnl. pissebedde (1555), pissebet (1617) ‘bedwateraar’; pissebedde (1567), pisbedde, pisbloeme ‘paardenbloem; insect’ (1599).

Enkele typische Vnnl. uitdrukkingen zijn: ‘zien als een pisbed’, dat is ‘beschaamd kijken’: Laet elc water in zijnen wijn doen, laet elc pissebedde up zijnen nuese zien (van Vaernewyck, 1566); en ‘zwijgen als een pisbed’, dat is ‘er het zwijgen toe doen’: swygen als een pissebedde (Cats, 1627). In moderne dialecten komt voor het insect een naam met ‘pissen’ vooral in Holland voor: pissebed, beddepisser, beddezeiker, piszeug, piszogge (TNZN, kaart 44). Voor ‘paardebloem’ komen samenstellingen met pis- vooral in het zuiden voor: pissebed, bedpisser en bedzeiker in Frans-Vlaanderen, West-Vlaanderen en Zeeland, pisbloem in Oost-Vlaanderen, Brabant en Limburg (PLAND).

De bloem is zo genoemd naar zijn diuretische werking. Ook het insect gold in ouder volksgeloof als waterafdrijvend middel, en werd in brij verwerkt waarvan de consumptie tegen bedplassen zou helpen. Mogelijk was het feit dat pissebedden zich altijd in vochtige omgevingen ophouden hier debet aan.

In Frans pissenlit ‘paardebloem’ (vanaf de 15e eeuw), letterlijk ‘pis-in-bed’, zijn dezelfde eigenschappen toegekend aan de bloem. Het lijkt erop dat het Nederlandse woord uit het Frans is ontleend, juist ook vanwege de geografische verspreiding in het Zuidnederlands, maar zeker is dat niet. Ten eerste mist in het Nederlands het voorzetsel ‘in’, ten tweede verklaart dat de geografie van pissebed ‘insect’ maar matig, en ten derde is de semantisch verwante samenstelling schijt(e)broek ‘lafaard’ immers ook al in de zestiende eeuw geattesteerd: schijt broeck (1569–1578), schijte-broeck (1663). Ik beschouw pisse-bedde ‘bed-plasser’ daarom toch in de eerste plaats als een interne formatie van het Nederlands. Wel kan het gebruik als naam voor de paardebloem door taalcontact met het Frans zijn bevorderd.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie

Lees Interacties

Reacties

  1. Willem zegt

    3 november 2016 om 13:06

    Helpt misschien de etymologie van het woord pis erbij? Het lijkt mij geen Frans woord.

    Beantwoorden
  2. Tim zegt

    28 juni 2022 om 16:35

    Een pissebed is geen insect maar een kreeftachtige!

    Beantwoorden
  3. Jan Stroop zegt

    26 juni 2025 om 22:37

    Een beetje laat, deze reactie, maar wat ik vond is te aardig om niet te melden.
    Het lijkt erop, schrijft De Vaan hierboven, dat het Nederlandse woord ‘pissebed’ uit het Frans (‘pissenlit’) is ontleend, juist ook vanwege de geografische verspreiding in het Zuidnederlands, maar zeker is dat niet. Ten eerste mist in het Nederlands het voorzetsel ‘in’.

    Dat laatste is zeker zo, maar wat blijkt bij bestudering van kaart 1022 PISSENLIT van de Atlas linguistique de la France: In ’t Franse gebied dat grenst aan ’t Zuidnederlandse gebied, de departementen Nord en Pas de Calais en Wallonië, heeft de Franse vorm ook geen voorzetsel. Daar komen vormen voor als: pichuli, picholi, pisali (zie de originele spelling op de kaart), zonder n, zelfs zonder een restant van nasaliteit. Trouwens van dat voorzetsel is in geen van de Franse dialecten van kaart 1022 een spoor te vinden. Dat voorzetsel, als ’t er al geweest is, blijkt volledig verdwenen te zijn.

    Juist aan de Nederlandse kant van de taalgrens komen bijna letterlijk dezelfde vormen voor als aan Franse zijde: ‘piz(e)litte’ en ‘pisselien’. En in Frans-Vlaanderen de vertaalde vorm ‘pissebed’. Zie Taalatlas aflevering 9, nr. 4.
    Op grond van deze feiten trek ik de conclusie dat piz(e)litte en alle vormen die erna ontstaan zijn, door vertaling en omzetting (woordmetathesis), teruggaan op ’t aan ’t Frans ontleende ‘pisali’.

    Beantwoorden
  4. Jan Stroop zegt

    26 juni 2025 om 23:31

    Wat ook mogelijk is en zelfs waarschijnlijk, is dat in ’t Franse woord toch een voorzetsel zit maar dan een zonder nasaal, namelijk á, aldus: pis-á-lit. Daaruit zijn vormen als pichuli, picholi, pisali ontstaan, die vervolgens door de bewoners aan de andere kant van de taalgrens overgenomen zijn.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Paul Snoek • Een reus

Een reus kent zichzelf.
Hij zoekt een meisje zoet als een konijn
om weg te goochelen in en uit
de grote hoed van zijn hart.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

OEUVRE

Het oeuvre van de dood is wel onmetelijk,
maar elke bladzij, blad na blad, is vastgeplakt
en ieder deel staat vastgespijkerd op de plank
en elke plank: nog in de boom onuitgehakt.

Bron: Barbarber, december 1969

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

Augustus: Eetvoorstelling ‘Muzikaal Feestmaal’ op Slot Zuylen en Muiderslot

8 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1914 Karel Meeuwesse
1936 Mieke Smits
1939 Seth Gaaikema
sterfdag
1978 Sonja Witstein
2021 Mark de Haan
➔ Neerlandicikalender

Media

De laatste keuze van Rogi Wieg

De laatste keuze van Rogi Wieg

9 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

Van Lacarise den katijf die enen pape sach bruden zijn wijf

8 juli 2025 Door Vianne Cré Reageer

➔ Lees meer
‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d