• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Etymologie: zwendel

17 november 2016 door Redactie Neerlandistiek Reageer

Door Michiel de Vaan

zwendel zn. ‘bedrog, oplichterij’
zwindelen ww. ‘duizelig zijn’

Vroegmiddelnederlands swindelen (1240), zwyndelen (1480) ‘duizelig zijn’, swindelinge (1240), swendelinge (1351) ‘duizeligheid’, versundeld ‘duizelig’ (ca. 1340), Nieuwnl. zwindelen ‘duizelen’ (1582), ook ‘twijfelen, kibbelen; ronddraaien; kriskrassen, dwarrelen’, Nnl. swindelgeest (1580), zwendelgeest (1780) ‘verwarde geest’. Afleidingen: Nnl. swindel (1546), zwindel (1766) ‘duizeligheid’, swindelinghe (1514) ‘duizeligheid’, swindeligh ‘duizelig’ (1676).

Mnl. beswendelt (1399–1410) ‘duizelig’; Nnl. zwendelen ‘oplichterij plegen’ (1775), zwendel-handel (1785), zwendeltje ‘oplichterij’ (1788); swendelaer, zwendelaer ‘boemelaar’ (1774), zwendelaar ‘bedrieger’ (1777), zwendelaarij ‘bedrog’ (1793). Tekstvoorbeeld uit 1785: … overtuigd zynde, dat geen fatzoenlyk Koopman, zich in zodanig een gevaarlyken Zwendel-Handel zou kunnen of durven inlaaten… (Nederlandsche Courant, 2-2-1785; briefschrijver uit Amsterdam). In dialecten zwendelen ‘boemelen, doelloos rondlopen, zwieren’.

Verwante vormen: Ohd. swintilon, Mhd. swindeln, Mohd. schwindeln ‘duizelen’, vanaf de 18e eeuw ook ‘onbezonnen handelen’, later ‘bedriegen’, Schwindel ‘duizeligheid; onvastheid, bedrog’; MoE swindle ‘duizeligheid (1559), swindle ‘bedrog’ (1833), to swindle ‘zwendelen’ (1782).

Het ww. zwindelen is afgeleid van zwinden ‘verdwijnen’ (Proto-Germaans *swindan-) met het suffix –elen voor herhaalde handelingen. Het frequentatief ‘duizelig zijn’ betekende dus ‘steeds even verdwijnen’. Woordenboeken uit de 19e eeuw beschouwen zwindel- en zwendel- als varianten van hetzelfde woord. Gepaard aan de overeenkomsten in betekenis tussen alle afleidingen van zwindel- en zwendel- mogen we besluiten dat Mnl. beswendelt en Nnl. zwendelen door dialectische verlaging van i tot e voor nd zijn ontstaan. Ook het al in 1580 geattesteerde swindelgeest > zwendelgeest wijst daarop.

Het valt op dat de verschuiving van ‘duizelig zijn’ via ‘onbezonnen handelen/rondlopen’ tot ‘bedriegen’ zich, schijnbaar onafhankelijk, in het Nederlands, Duits en Engels van de 18e eeuw heeft voorgedaan. Weliswaar nemen De Vries/de Tollenaere in hun Etymologisch Woordenboek ontlening van zwendelen aan het Duits of Jiddisch aan, maar de klinker klopt niet. Ook betekenissen als ‘twijfelen’, ‘ronddraaien’, ‘boemelen’, die voor zwindelen in de 17e en 18e eeuw worden aangetroffen, laten zien dat zwendelen beter op basis van een interne ontwikkeling kan worden verklaard. Wel is denkbaar dat het gebruik van zwendel als technische term voor ‘bedrog in de handel’ door de gelijkluidende Duitse en Engelse woorden werd versterkt.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Addenda EWN, etymologie

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

F. van Dixhoorn • het doel van de opticien

maar van binnen
hebben ze
het prettige gevoel
dat ze bij elkaar hoorden

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

APRIL, VROEG

Lang voor de zon opkomt, in licht
nog nat van nacht, niet één geluid
hetzelfde, ziedend fluiten zij
elkander moord en doodslag toe,
de veren die hun messen slijpen,
de snavels die de zon aanvuren,
de vogels die van licht bedaren.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
16 mei 2025: In contact met collecties

16 mei 2025: In contact met collecties

5 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1892 Coenraad van Haeringen
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d