Door Marc van Oostendorp

Is het binnenkort afgelopen met de geesteswetenschappen? De geldbronnen slinken, de studierichtingen zijn weinig geliefd en de geleerden zijn weinig zichtbaar in het maatschappelijk debat. Lang, lang geleden – voor wij allen geboren waren – was het vanzelfsprekend dat een verstandig mens zijn talen moest spreken, zijn boeken moest hebben gelezen, iets moest weten over zijn geschiedenis.

Nu zijn wij allen geboren en inmiddels is er van die vanzelfsprekendheid weinig meer van over.

Zolang ik – als eeuwige student taalwetenschap – op de universiteit rondloop, en dat is inmiddels dertig jaar, wordt er gebeukt. Je begint daar inmiddels de tekenen wel van te zien. De geesteswetenschappen horen nog steeds tot wat het leven de moeite waard maakt. Maar ze spelen in steeds minder levens een rol.

Geïnvesteerd

Op zijn lezenswaardige weblog Mainzer Beobachter houdt de oudhistoricus de partijprogramma’s voor de komende verkiezingen tegen het licht met de vraag: wat zeggen zij te willen doen voor de wetenschap, voor de geschiedenis, de archeologie en de klassieke talen in het bijzonder. Lendering wijst er daarbij steeds op dat de PVV en de VVD volgens de huidige prognoses de grootste partijen zullen worden. Volgens de eerste moet er geen geld meer naar de cultuur. Volgens de tweede kunnen opleidingen met onvoldoende ‘baangarantie’ beter worden opgeheven. Er is, kortom, nog meer zwaar weer op til.

Het lijkt me interessant om Lenderings exercitie een keer over te doen voor taal en taalwetenschap. Dat levert vast weer een ander perspectief op, want ‘taal’ vindt bijna iedereen sinds een jaar of vijftien vreselijk belangrijk: ze moeten onze taal leren! Maar tegelijkertijd wordt er weinig echt in geïnvesteerd.

Ramp

Het is soms moeilijk om hierbij niet de moed te verliezen. De goeden niet te na gesproken, zijn de collega’s aan de universiteiten (ja, jullie!) nogal naar binnen gekeerd. Het gevoel lijkt te zijn: als we maar allemaal braaf op tijd de midterm review invullen, als we maar keurig altijd mee blijven vergaderen, dan waait het ooit wel over.

En dus slijten velen hun dagen met het schrijven van midterm reviews in plaats van met het bedenken van hemelbestormende nieuwe plannen, probeert men de decaan te overtuigen van de eigen braafheid in plaats van dat men de samenleving ervan overtuigt dat er een ramp gebeurt als wij er niet meer zijn.

De belangrijkste spiegel

Ik ben natuurlijk een Don Quichot, dat ik hier iedere ochtend achter mijn laptop plaatsneem om te proberen de wereld te laten zien dat ze de Nederlandse taal- en letterkunde nodig heeft – een wereld die daar steeds minder van wil weten. Over een paar weken ben ik hier vijf jaar bijna iedere dag te vinden geweest.

Maar wat gaan we nu toch weer krijgen! Ik ga mezelf toch zeker niet in de put praten vanwege de letargie van sommigen onder jullie, en de grenzeloze domheid van de buitenwereld! Een mens is geen mens als hij zichzelf niet probeert te doorgronden; en als hij daarvoor niet de belangrijkste spiegel gebruikt die hij heeft, de menselijke taal.

Er is bovendien maar één manier om die boedel te redden, en dat is niet door het schrijven van midterm reviews, of het deelnemen aan eindeloze commissievergaderingen, hoe belangrijk een mens zich ook kan voelen als hij zich aan zulke activiteiten overgeeft. Het is gelegen in nadenken over de materie, en proberen de erfenis zo goed mogelijk over te dragen: in schrijven en doceren.

Faits divers

Er valt ook echt veel werk te doen, in termen van analyse, De problemen van onze samenleving zijn niet gering, die kunnen best wat denkkracht gebruiken.

Deze zomer verscheen in Frankrijk een fascinerend boek, Laëtitia ou la fin des hommes van de historicus en socioloog Ivan Jablonka. Dat is een literair non-fictieboek waarin hij, door een moord uit te pluizen die in 2011 gebeurde in de buurt van Nantes, laat zien wat voor verhalen er allemaal zitten aan een faits divers in de krant. En wat die verhalen ons zeggen over de huidige samenleving. En hoe – in zijn geval – historische en sociologische kennis daarbij kan helpen. (Ik schreef er hier meer over.)

Geesteswetenschappers hebben wel degelijk iets bij te dragen, juist als ze de tijd nemen om zich met de samenleving te bemoeien. Nee, dat helpt niet aan je carrière. Maar dan moeten die eisen maar veranderen.