• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Zoo wandl ik

11 februari 2017 door Marc van Oostendorp 3 Reacties

Een geschiedenis van het Nederlands in 196 sonnetten (11o)
Het Nederlandse sonnet bestaat 452 jaar. Hoe is het de taal in die tijd vergaan?

Door Marc van Oostendorp

Illustratie: Susanne van der Kleij

Van veel sonnetten van Hélène Swarth is het moeilijk te zeggen in welke periode in haar leven ze precies geschreven zijn. De sombere thematiek blijft dezelfde, net als de daarmee soms contrasterende beeld- en klankrijke stijl. Het sonnet hieronder komt uit 1904, maar had bijna net zo goed uit 1889 of 1938 kunnen komen; bijna, want er zijn wel degelijk microvariaties die het de Swarthologie mogelijk zouden maken dit sonnet te plaatsen:

Zooals een knaapje, na zijn taak op school,
Met andre knapen vroolijk spelen mag,
Maar, moede en peinzend na den nijvren dag,
Geen lust bewaarde in ruwen jongensjool
En vliedt der makkers ál te luiden lach
En wandelt traag, alleen met zijn viool,
Door avondbosch, naar verre hut, gedool
In donker troostend met vioolbeklag; –

Zoo wandl ik, luistrend naar het boomgeruisch,
Nu heel mijn taak in ’t leven is volbracht,
Door woud van weemoed naar mijn vaderhuis,
Waar kalme slaap – of donkre droom – mij wacht,
In schaduw koel van wilgeloovr en kruis
En veedl, in schemer, melodieën zacht.

In dit stadium van haar werk ontdekte Swarth iets nieuws over lettergrepen. Ze schreef altijd al verzen in een van de twee voor het Nederlands klassieke patronen van vijf of zes keer een onbeklemtoonde lettergreep gevolgd door een beklemtoonde. Omdat het gesproken Nederlands regelmatig groepjes heeft van twee onbeklemtoonde lettergrepen na elkaar (donkere, we lezen de krant), moet je dan af en toe zo’n onbeklemtoonde lettergreep in elkaar drukken.

Een enkele keer namen Nederlandse dichters daarvoor een methode over uit het Frans (en de klassieke talen): als het ene woord eindigt op een klinker en het volgende begint met een klinker, tel je die samen. Het Algemeen letterkundig lexicon geeft het volgende voorbeeld uit een gedicht van Bellamy:

Toen ik, op mijn’ geboortedag,
Nog nauwlijks in het wiegje lag
Kwam ’t dartel wicht, de looze Min,
Het kraamvertrek al lagchende in

Het gaat hier om de laatste regel, waarin lagchende in drie lettergrepen moeten tellen om de gehele regel achterlettergrepig te laten zijn. Ook Swarth heeft in haar sonnet een voorbeeld:

maar moede en peinzend

De en zijn twee onbeklemtoonde lettergrepen na elkaar, die je kennelijk geacht wordt samen te nemen.

Heel gebruikelijk is deze vorm in het Nederlands inmiddels niet meer; wij passen meestal andere technieken toe, zoals het weglaten van een sjwa binnenin een woord, als het gevolgd wordt door een onbeklemtoonde regel. In het gedicht van Bellamy is nauwlijks een voorbeeld; en Swarth past het in haar sonnet toe in andre, nijvren, luistrend en donkre.

Maar in dit sonnet, en sommig ander werk uit deze periode, combineert ze als het ware beide technieken, en laat ze een sjwa binnen een woord weg als het volgende woord begint met een onbeklemtoonde klinker:

zoo wandl ik
wilgeloovr en
en veedl in

Het bijzondere daarbij is ook nog dat je lettergrepen overhoudt als dlik en dlin: dat zijn buiten het werk van Swarth eigenlijk geen mogelijke lettergrepen: er zijn geen woorden die met dl beginnen.

Toch klinkt het natuurlijk wel een beetje ongebruikelijk, maar niet slecht of onnatuurlijk, vind ik. Swarth raakte hier een mogelijkheid aan die sindsdien weer wat in de vergetelheid is geraakt, maar die het Nederlands best past: zo’n toonloze e kan in dit soort gevallen best gemist worden.

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 196 sonnetten, 20e eeuw, sonnet

Lees Interacties

Reacties

  1. Wouter Steenbeek zegt

    11 februari 2017 om 08:50

    De elisie van de sjwa waar een klinker op was inderdaad, in navolging van het Frans, regel. Wie die regel negeerde liet een hiaat vallen en had een fout gemaakt. Eerlijk gezegd verbaast het me dat u er nu pas over begint, want dit verschijnsel is al tientallen, zo niet meer dan honderd keer voorbijgekomen in deze rubriek. Het zou misschien interessanter zijn om te kijken wanneer men ermee is opgehouden. Ergens in de twintigste eeuw, maar wanneer precies?

    Dit is trouwens een reden waarom je voorzichtig moet zijn met het herspellen van oude gedichten. Veel editoren schrappen ook de naamvalsuitgangen en dat schopt de elisie in de war. ‘Den ouden arend’ is vijf lettergrepen, ‘de oude arend’ maar drie. Zo zijn er in de nieuwere drukken van de verzamelbundel “Domweg gelukkig in de Dapperstraat” een hoop mooie gedichten naar de verdommenis geholpen…

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      11 februari 2017 om 16:56

      Ja, synalepha had ik al helemaal aan het begin van deze serie kunnen beschrijven, maar dit is een wel heel extreem geval.

      Beantwoorden
    • Marcel Plaatsman zegt

      11 februari 2017 om 22:56

      Hier kan kennis van het Limburgs (bij Wouter aanwezig, weet ik), of een andere sjwa-delerende variant van het West-Germaans, wel ’n hulp zijn, Sjwa zonder meer verdwijnt daar immers, maar van de uitgang -en blijft, ook als de -n wegvalt, tenminste nog ’n lettergreep over.

      Zelf krijg ik bij dit gedicht dan weer het verlangen om nog ‘ns iets in het Tsjechisch te lezen.

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • De wenschen

Naauwlijks vraagt hy geld en goed,
Of hy zwemt in overvloed.
Straks begeert hy vrouwenmin:
Hy verzadigt zich daar in.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

In de juniavond was het dorp leeg,
uilen zoefden over,
iedere rieten pyramide zweeg.
 

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

5 september 2025: Jaarcongres van de Werkgroep Zeventiende eeuw

5 september 2025: Jaarcongres van de Werkgroep Zeventiende eeuw

15 juni 2025

➔ Lees meer
20 juni 2025: Presentatie Vertalen wat er niet staat

20 juni 2025: Presentatie Vertalen wat er niet staat

14 juni 2025

➔ Lees meer
14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

14 juni 2025: Programma rondom Een nieuw geluid

11 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1834 Jan ten Brink
sterfdag
2020 Hans Ekkel
➔ Neerlandicikalender

Media

De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

Inspiratiesessies in het Universitair Museum Utrecht

11 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

De Inktpodcast 29: Muziek voor tekst deel I

10 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d