Door Marc van Oostendorp

Wiens brood men eet, diens woord legt men op een goudschaaltje. Omdat de Nederlandse organisatie voor wetenschappelijke onderzoek NWO zo’n beetje de enige bron is waar een onderzoeker die geen banden heeft met de farmaceutische industrie geld kan krijgen voor zijn onderzoek, en omdat de competitie bloedig is, worden de teksten die deze organisatie afscheidt, aan nauwkeurige filologische analyse onderwerpen. (Ik wijdde bijvoorbeeld onlangs een beschouwing aan de tekst preferably not in Dutch.)

Maar je kunt dan ook veel leren van de teksten die de ambtenaren bij NWO afscheiden. Een collega wees me bijvoorbeeld op een uitleg van een publiekssamenvatting die je voor veel aanvragen moet schrijven, al op een moment waarop het volkomen onduidelijk is of je ooit geld krijgt en dus of het publiek iets heeft aan een samenvatting:

Gebruik maximaal vijftig woorden om uw onderzoek in eenvoudige en heldere taal te beschrijven. Zeg dus niet ‘het mechanisme achter apoptose wordt onderzocht’, maar ‘de onderzoekers bekijken met de microscoop waarom spontane celdood optreedt.’ Spreek niet over ‘we’ of ‘wij’, maar over onderzoekers, de biologen, de letterkundigen o.i.d. Schrijf het stukje zo dat u geneigd bent om overal de volgende termen tussen te zetten: ‘in grote lijnen’, ‘kort door de bocht’, ‘ruwweg’, ‘onwetenschappelijk geformuleerd’, maar zet die termen er NIET in!

Verhullen

De macht die NWO heeft wordt hier op een aantal manieren invoelbaar gemaakt. In de eerste plaats is dit een korte tekst, maar natuurlijk niet maximaal vijftig woorden. Het zijn er 83. Het voorbeeld van heldere taal (‘de onderzoekers bekijken met de microscoop waarom spontane celdood optreedt’) zijn al tien woorden, en dan heb je nog alleen maar de methode beschreven.

Maar het opvallendste is natuurlijk de laatste zin. Die geeft inzicht van hoe de grootste onderzoeksfinancier denkt over wetenschapscommunicatie – bedenk dus dat veel onderzoekers dit zullen zien als een absolute richtsnoer. Je moet alles wat je zegt een beetje overdrijven, zaken opschrijven waar je eigenlijk niet achter kunt staan. ‘Overal’ in de tekst van 50 woorden moet je eigenlijk een ongemakkelijk gevoel hebben, maar iedere indicatie dat nuance nodig is, moet je vermijden.

Ja, NWO vraagt hier letterlijk om teksten die onwetenschappelijk geformuleerd zijn en die dat verhullen.

Nuttig

Dat is alles bij elkaar een verkeerd signaal. Je zegt ermee dat je de wetenschap in het publieke domein niet serieus neemt. De onderzoekers mogen misschien binnen de muren van zijn laboratorium (‘de biologen’) of studeerkamer (‘de letterkundigen’) serieus zijn, maar daarbuiten moeten ze niet zo moeilijk doen.

Welke onderzoeker begrijpt niet dat je in een samenvatting van 50 woorden niet alles kunt zeggen wat je in je aanvraag van 4000 woorden hebt gezegd? Wie begrijpt niet dat een publiekssamenvatting vereist dat je soms het woord apoptose vermijdt – al kan ik me voorstellen dat het zelfs daar soms nuttig kan zijn. Maar waarom zou je, als je tekst 49 woorden telt niet in ieders belang het woord ruwweg toevoegen?

High School Teacher: I’m going to make this class difficult to prepare you for college.

College Professor: *plays slideshow full of memes*

— Clay Paris (@claysparis) 7 september 2017

Deze blogpost telt 438 woorden. Met dank aan Nicoline van der Sijs.