• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Schizofrenie en autisme als taalproblemen

13 oktober 2017 door Marc van Oostendorp 3 Reacties

Door Marc van Oostendorp

Zelden verschijnen er artikelen die zo vol gedachten zitten als het artikel dat de Catalaanse taalkundige en filosoof Wolfram Hinzen onlangs publiceerde in het tijdschrift Theoretical Linguistics (€).

Hinzen zet zich af tegen een gedachte die de meeste mensen in de westerse wereld sinds Descartes voor vanzelfsprekend houden: dat er een scheiding is tussen taal en het denken. Dat je normaliter eerst een gedachte hebt die je vervolgens bij het praten ‘in taal omzet’. Volgens Hinzen is er zo’n scheiding niet: de enige typisch menselijke vorm van denken is denken in taal. Ons denken wordt gevormd door taal – niet in de eerste plaats door onze eigen specifieke taal, maar door het soort structuren dat talen nu eenmaal hebben.

Hinzen wijst bij wijze van voorbeeld op de gedachte ‘ik moet hoognodig naar de kapper’.

Glimlach van de koningin

Die zin heeft een persoonlijk voornaamwoord in de eerste persoon enkelvoud. Het onderscheid tussen eerste, tweede en derde persoon (de spreker, de luisteraar, de wereld) is een typisch talig onderscheid, zegt Hinzen.  Het is niet duidelijk dat we wel aan ‘ik’, aan onszelf, zouden kunnen denken zonder dat onderscheid. En toch vormt de ervaring van het ik – en de ervaring van de ander, en die van de buitenwereld, kortom van de tweede en de derde persoon – een algemeen menselijk ervaringsfeit. Descartes’ Ik denk dus ik besta kan vervangen door ik besta om dat ik ik denk.

Of neem, zegt Hinzen, glimlach. Wat is dat voor concept? In de zin ze glimlachte naar haar vader verwijst het naar een duidelijk in de tijd geplaatste handeling. In de glimlach van de koningin is het een abstracte krulbeweging die helemaal niet in de tijd geplaatst is (het betreft een soort eigenschap die de  vorstin soms wel en soms niet kan tonen. Het begrip glimlach krijgt alleen zijn betekenis door zijn gebruik in een zin – als een werkwoord bijvoorbeeld, met een werkwoordstijd. En ook ideeën zoals van een verleden of een toekomende tijd kan de mens alleen hebben dankzij de taal, zegt Hinzen. Dat plaatsen van concepten in de tijd en in de ruimte, en in de sociale verhoudingen tussen mij, jou en de ander, dát is menselijk denken.

Relatieve waarheden

In dit licht roept Hinzen op om met een taalkundige blik te kijken naar stoornissen als autisme en schizofrenie die meestal als psychisch worden gezien. Toch zitten als je de psychiatrische en medische literatuur leest volgens hem aan beide duidelijk taalkundige kanten.

Zelfs bij zogeheten hoogfunctionerende autisten kun je eigenlijk altijd nog taalproblemen aanwijzen, bijvoorbeeld bij het niet-letterlijk begrijpen van taal (snappen dat ‘kun je even opzijgaan?’ niet noodzakelijkerwijs met ja of nee beantwoord moet worden). Maar ook kanten aan het autisme die vaak worden toegeschreven aan de psychologie zijn misschien op de keper beschouwd wel talig. Het feit dat autisten moeite hebben zich voor te stellen dat andere mensen de zaken anders zien, bijvoorbeeld omdat ze meer of juist minder kennis van zaken hebben (’theory of mind’), is een probleem dat je ook zou kunnen zien als een probleem met de eerste, tweede en derde persoon, beredeneert Hinzen. Het zijn de typische, in menselijke taal uitgedrukte relatieve waarheden die autisten minder makkelijk vatten.

Rare zinsbouw

Autisme is een conditie die zich over het algemeen heel vroeg in iemands leven aandient: het is dus voor Hinzen misschien wel een probleem in de taalontwikkeling. Schizofrenie doet zich juist eerder voor bij (jong)volwassenen en het betekent voor Hinzen een degeneratie in het taalsysteem van de gebruiker.

Hij wijst er in dit geval op dat patiënten vaak aan verbale hallucinaties lijden, stemmen horen, en omgekeerd allerlei zaken zeggen die op de luisteraar overkomen als wartaal (‘ik ben de leider van de magnetische opstand’). Je kunt dat zien als problemen in de perceptie en de productie van taal. En met name die stemmen en andere betrekkingswanen kun je volgens Hinzen ook weer begrijpen als problemen met de eerste, tweede en derde persoon, alsmede met bijvoorbeeld verwijzingen naar verschillen in tijd. Je merkt aan psychoten misschien niet dat ze een rare zinsbouw hebben of een moeizame uitspraak, maar als taal het verband is tussen vorm en betekenis, gaat er behoorlijk wat mis met hun taal.

Hu! Een roofdier!

Er zijn natuurlijk allerlei problemen aan Hinzens benadering. Zo kun je zeggen dat zijn artikel nu eenmaal in taal geschreven is en dat daardoor noodzakelijkerwijs alle gedachten die hij bespreekt een taalvorm hebben, terwijl een mens daarnaast nog heel andere soorten gedachten kan hebben die alleen per definitie niet in taal zijn weer te geven in een wetenschappelijk artikel. Mij lijkt het in ieder geval onmogelijk om te zeggen dat alle gedachten talig zijn, al kan ik me wel voorstellen dat je zegt dat alle soorten gedachten die we niet met dieren delen (Hu! een roofdier!) talig zijn. Maar zelfs dan: bewijs dat maar eens.

Dat lijkt mij echter vooral een kwestie om eens goed over na te denken en te proberen verder uit te werken. Het zijn verfrissende gedachten die Hinzen naar voren brengt, of hij die gedachten nu uitdrukt in taal, of dat ze uit die taal voortkomen.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: autisme, denken, functie van taal, taalpathologie, taalstoornis

Lees Interacties

Reacties

  1. Mark zegt

    13 oktober 2017 om 09:14

    Je link leidt naar de RU-proxy, niet direct naar Theoretical Linguistics. Hier is ‘ie: doi: 10.1515/tl-2017-0013.

    Beantwoorden
    • Marc van Oostendorp zegt

      13 oktober 2017 om 09:51

      Dank!

      Beantwoorden
  2. Bert Mostert zegt

    13 oktober 2017 om 16:16

    Als psychiater in ruste kan ik nog melden dat in ons vak de functie “denken” wordt onderzocht aan de hand van hetgeen de onderzochte zegt, dus haar/ zijn taalgebruik. Spreekt iemand snel dan is het denken versneld, spreekt iemand over zichzelf als zijnde de tsaar van Rusland dan is dat een waangedachte etc. Met andere woorden de enige bron van kennis over ons denken is de gesproken of geschreven taal.
    Nog twee “technische “opmerkingen: autisten en ook schizofrenen hebben juist de neiging zaken wel letterlijk te gebruiken/ begrijpen. Als voorbeeld een uitspraak van een patiënt uit de eigen praktijk die het had over “onzin kletsen”: “wat ben je aan het paddestoelen” ipv “zwammen” . In het voorbeeld uit de bovenstaande tekst ‘kun je even opzijgaan?’ zou dit niet als een verzoek worden begrepen maar letterlijk worden opgevat als een vraag waarop antwoord wordt verwacht.
    Ten tweede is het gebruikelijk hallucinaties aan te duiden met het zintuig waarmee zij worden waargenomen: auditieve en visuele hallucinaties bijvoorbeeld.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

E. du Perron • Reisverhaal

De ander, die dikwijls sprak over de dood,
roemde de natuur, doorzocht alle hoeken,
en ademde diep; de een las in boeken
gedachten van derden, zijn dagelijks brood.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LEER DER PROPORTIËN

Het teentje maan dat gisteren te klein was
maar nu zo klein dat ik het op zijn plaats vind staan,
er is steeds minder nodig om het te bedekken,
steeds minder nodig om het te verstaan.

Bron: Het zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1903 Cornelis Stutterheim
1904 Leendert van Dis
sterfdag
2020 Hugo Ryckeboer
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d