Door Marc van Oostendorp
Ik denk dat bijna iedere Nederlander af en toe inmiddels wel iets zegt dat Engels is – al is het maar shit. Het zou een interessant onderzoekje waard zijn: zouden er mensen zijn wiens Nederlands op geen enkele manier door het Engels is beïnvloed?
Het probleem is dan natuurlijk: waar leg je de grens? Ik had onlangs een e-maildiscussie met een collega, waarbij ik op zeker moment kritiek had op zijn commentaar. Ik schreef:
Wat je schrijft is niet erg behulpzaam.
Dat zinnetje voelde niet helemaal lekker, maar ik wist niet meteen waarom dat eigenlijk zo was.
Licht ongemakkelijk
Tot ik bedacht dat hier eigenlijk stond.
What you write is not very helpful.
Maar waarom is dat zo? Ieder woord in mijn zin was zo Nederlands als een kroes karnemelk. Je zou er eventueel op kunnen wijzen dat behulpzaam volgens Van Dale ‘gedienstig, hulpvaardig’ betekent en dat de enige voorbeeldzin het predicaat op een mens toepast (‘zij is altijd behulpzaam’) en niet over iets abstracts als een commentaar. Toch zou ik volgens mij best kunnen schrijven:
Dank je wel voor je behulpzame commentaar.
Daar heb ik dan niet het licht ongemakkelijke gevoel bij dat het vertaald Nederlands is. En in die zin zou ik dat dus bij mijn oorspronkelijke zin ook niet hoeven te hebben.
Kloeper
Het komt geloof ik alleen maar doordat ik die zin in het Nederlands anders zou formuleren:
Wat je schrijft is niet erg constructief.
In de theorie over woordvorming bestaat het begrip blokkeren. In het Nederlands kun je de achtervoegsels –er of –aar gemakkelijk toevoegen aan werkwoorden om een zelfstandig naamwoord te maken: van twitteren komt twitteraar, van het door mij zojuist zelf verzonnen werkwoord kloepen kun je kloeper maken, en iedereen weet meteen wat het betekent: iemand die kloept.
Optypen
Alleen: het woord steler bestaat niet en klinkt een beetje raar. De reden daarvoor is dat er al een woord bestaat dat ‘iemand die steelt’ betekent: dief. En dat laatste woord blokkeert de vorming van een nieuw woord.
Voor de zinsbouw is dat effect minder goed onderzocht en volgens mij ook minder sterk. Ik denk dat het wel het ongemakkelijke gevoel verklaart dat mijn oorspronkelijke zin heeft. Je kunt het wel zeggen, maar je zegt het zo normaal gesproken niet. (Kennelijk hebben we daar dus óók al een geheugen voor: hoe je de dingen normaal gesproken zegt.)
Alleen kan bij het zomaar optypen van een mail dat effect kennelijk dan weer tijdelijk teniet worden gedaan doordat je het zo in een andere taal wel schrijft. Het is een heel, heel kleine invloed van het Engels op in ieder geval mijn Nederlands. Maar het is er wel een.
“het woord steler bestaat niet” ?? En de diverse uitdrukkingen met heler en steler dan?
Inderdaad, blokkering is geen absoluut principe, In Booij & Van Santen, Morfologie, de woordstructur van het Nederlands (2017), p. 229 wordt opgemerkt dat ‘steler’ niet in abosolute zin wordt geblokkeerd bljkens zinnen als De heler is niet beter dan de steler.
Thuis spreken wij over een door mij zelve uitgevonden ‘steeldief’…. Overigens vind ik ‘niet constructief een verkeerde vertaling… Waarom niet gewoon ‘niet erg nuttig’? Niet constructief betekent m.i. echt iets anders. Ik ken overigens zat mensen die zich niet laten beïnvloeden door het Engels. En voor ‘shit’ zijn ze te netjes. Er wordt in dit landje te vaak naar andere talen gegrepen. Neem nu de Afrikaanse metro, die heet daar ‘moltrein’, veel leuker toch?
+1
Terzijde, “Your feedback is not very constructive.” is ook gewoon Engels.
Want die train komt niet uit dezelfde taal als de métro of zo. 😛
rein heet nu eenmaal trein omdat de eerste trains in Engeland reden. Moltrein is echt Afrikaans. Het Duits ‘Zug’ heeft wel een eigen woord voor trein bedacht. En woorden zijn nog wat anders dan zinsconstrcties. overigens hebben wij ons woord constructief net als het Engels via het Frans ontleend aan het Latijn. Net als destructief.
U schrijft, ‘Licht ongemakkelijk’. Ook dat schrijf ik toe aan de verengelsing door het populaire modewoord ‘awkward’, want plots vindt iedereen alles ongemakkelijk.
Een enigszins tentatieve explanatie
Volgens mijn gevoel wordt behulpzaam niet bij abstracta gebruikt. Dus “behulpzaam commentaar” klinkt voor mij even vreemd als “wat je schrijft is niet erg behulpzaam”
Mensen wiens? Mensen wier!
Ook sluipende invloed van het Engels?
Enorm meta, die zin.
Telkens vindt men bij @0 pareltjes die opvallend verstopt staan. Zo, b.v., tussen haakjes:
“(Kennelijk hebben we daar dus óók al een geheugen voor: hoe je de dingen normaal gesproken zegt.)”
Er is een hele school in de NT2 die hiervan uitgaat!
Ik heb ook de indruk dat ‘behulpzaam’ veeleer bij mensen hoort (en ze zijn het dan al dan niet). Dat kan je ongemakkelijke gevoel verklaren bij de eerste zin (“Wat je schrijft …”). Ik dacht eerst dat de de tweede zin (“… behulpzame commentaar”) ‘normaler’ zou kunnen klinken omdat commentaar alleen maar van mensen kan komen, maar schrijven is natuurlijk ook mensenwerk. Maar in die zin zet je toch een zekere afstand tussen het geschrevene en de schrijver, alsof ze niet helemaal samenhoren: het geschrevene helpt niet, en jij bent dus niet behulpzaam als dat jouw hulp is. Ik weet niet goed hoe ik het beter kan formuleren, maar in de tweede zin leg ik makkelijker de link met de persoon die helpt, en in de eerste met het ‘ding’ dat helpt (of niet). Maakt dat zin? (Foei, Engels!)
Behulpzaam en gedienstig, beide voor mensen bedoeld.
Nuttig en dienstig, veeleer voor dingen.
Zijn we de personificatie vergeten? Is altijd een goede smoes. Je moet als personificeerder dan wel eerst even dat onderscheid tot je genomen hebben.
Ach, wat kost nou een helpende hand, nietwaar?
Leuk dat je je daar druk over maakt, wel jammer dat je nog steeds “mensen, wiens” schrijft. Dat klinkt mij dan weer ongemakkelijk in de oren, of misschien zelfs wel onaangenaam. We leuk natuurlijk dat die naamvalsvormen weer een beetje terug lijken te komen…