Door Lucas Seuren
Wie, net als ik, af en toe moeite heeft met het lezen van signalen en hints van de andere sekse (of dezelfde natuurlijk) is het wellicht een goed idee om over een tijdje naar Zweden te verhuizen. Als het aan de premier ligt komt er namelijk een wet waarin geregeld wordt dat er expliciet, wederzijdse instemming moet zijn voor seks. Vragen of iemand je Wifi wil gebruiken of binnen wil komen om je etsen te bekijken is daarmee niet langer voldoende als je een vervolg wilt geven aan een romantische avond.
Het lijkt een mooi initiatief in de strijd tegen seksuele intimidatie—seks moet vrijwillig zijn—maar de wet is zo absurd dat ik er hard om heb moeten lachen en twijfelde of de berichtgeving niet van De Speld kwam. Taalgebruik laat zich namelijk helemaal niet zo gemakkelijk afdwingen, en wat juristen verstaan onder expliciete instemming komt volstrekt niet overeen met wat normale mensen onder instemming zouden verstaan. Je indekken op een manier die voor de rechter houdbaar is, zal leiden tot de meest ongemakkelijke en hilarische situaties; een romantische sitcom is er niks bij.
Ongemakkelijk
Stel je de volgende situatie voor: Je bent met een date in een restaurant. Er is een prima klik, het gesprek verloopt gemakkelijk, je lacht met elkaar, er wordt wat gedronken: alles gaat voorspoedig. Na het eten loop je met je date mee naar huis. Daar aangekomen vraagt hij of zij of je misschien nog even binnen wil komen voor een drankje. Vervolgens zit je, iets ongemakkelijk, naast elkaar op de bank met een glas wijn. En dan vraag je: “Vind je het goed als ik je uitkleed en we seks gaan hebben?” (eventueel in meer bruuske terminologie)—Ik kan we weinig manieren voorstellen waarop je de situatie ongemakkelijker kan maken, maar je moet de vraag wel stellen als je juridisch wil indekken.
Waar de Zweedse overheid aan voorbijgaat is dat onze alledaagse interacties bestaan uit een enorm systeem van conventies waarmee we interactionele probleempjes oplossen, probleempjes zoals wie wanneer iets mag zeggen en hoe je een vraag stelt. En die conventies zijn deels een reflectie van onze normen en waarden. In onze cultuur is het bijvoorbeeld niet gebruikelijk dat je tijdens een (eerste) date expliciet vraagt of jullie het bed in duiken, net zo min als het conventie is dat je een vreemde om hulp vraagt door te zeggen: “Hey jij daar, waarom help je me niet even?!” Daarmee zeg ik niet dat het niet gebeurt, maar in de meeste situaties zouden we dat als ongepast zien: het is te direct en dat kun je niet wettelijk afdwingen.
Laten we het voorbeeld er weer bij pakken. Als iemand ons vraagt na een date om binnen te komen, veronderstellen we veelal—mits we interactioneel competent genoeg zijn—dat dat drankje een eufemisme is. De wijn is slechts een opmaat voor een vervolg van de date in de slaapkamer. Je vraagt dus niet om seks: iemand neemt gewoon het initiatief en de ander gaat daar in mee of trekt zich terug. Maar als je partner je vervolgens voor de rechter daagt en jij verdedigt je door te stellen dat je date niet merkbaar tegenstribbelde, ook al zijn er geen fysieke tekenen van onwil, dan nog zou je schuldig kunnen zijn aan verkrachting. Hoe we instemming hebben geregeld in onze samenleving telt niet langer als instemming.
Schriftelijk
Maar wacht! Daar houdt de absurditeit niet op. Toen ik dit nieuws deelde met een vriend kwamen we al snel tot de conclusie dat orale toestemming ook niet afdoende is. Immers, het blijft altijd jouw woord tegen dat van de ander. Je moet dus ervoor zorgen dat er een getuige is, of als dat niet mogelijk is moet je het schriftelijk laten vastleggen. Bescherming meenemen betekent dus niet alleen een condoom, maar ook een formulier dat jullie beiden ondertekenen.
Bovendien kan de wet niet voorkomen dat de instemming wordt verleend omdat er een dreigend gevoel is. Wat mensen zeggen is lang niet altijd wat ze willen; en dan maakt het volstrekt niet uit of het taalgebruik direct of indirect is. Louis CK vroeg ook toestemming om zijn gezag uit zijn broek te halen, maar daarmee is wat hij deed natuurlijk niet acceptabel. Als iemand zegt dat hij of zij instemt, wil dat nog steeds niet zeggen dat die persoon het daadwerkelijk wil. Als er eenmaal de zweem is van dwang, dan zal iemand bij een expliciet verzoek niet gemakkelijker nee zeggen. Het gevolg is dus dat de positie van het slachtoffer zwakker wordt; hij of zij is niet simpelweg meegegaan in het initiatief van de ander, maar heeft expliciet ingestemd. Dat die persoon dat deed omdat hij of zij zich onveilig voelde heeft geen juridische waarde meer.
Non-oplossing
Zoals ik zei biedt taal een afspiegeling van onze normen en waarden; het geeft een blik in onze cultuur. Maar taal zelf geeft die cultuur maar heel beperkt vorm. Onvrijwillige seks is niet het gevolg van gebrekkige middelen om aan elkaar duidelijk te maken of we seks willen. Die middelen die we hebben dienen dat doel prima. Het probleem is dat het inzetten van die middelen niet de garantie biedt dat er daadwerkelijk sprake is van een vrijwillige overeenkomst. Maar die garantie biedt deze wet net zo min. De Zweedse premier gaat uit van een maakbare taalcultuur, maar zadelt mensen slechts op met een nieuw probleem: hoe kom ik erachter of mijn date met me naar bed wil, zonder dat ik vraag of mijn date dat wil, maar waarbij hij of zij me wel expliciet maakt dat hij of zij het wil? Ik ben benieuwd naar de ontwikkelingen in de Zweedse datingscene.
Een probleem is naar mijn mening ook nog dat ‘sex’ een stuk minder zwart-wit is dan men het vaak doet voorkomen. Het is niet zo dat je het ene moment neutraal een glaasje wijn zit te drinken en het volgende moment in innig contact tot een hoogtepunt komt. En als ‘iedereen’ weet dat dat wijntje tot seks lijkt, is dan dat wijntje niet eigenlijk al een deel van de seks? Dus wanneer vraag je toestemming voor wat? lemand kussen, of zelfs een arm onder iemand heenslaan, kan al zeer seksueel zijn. Dus moet je om toestemming voor seks vragen voor je dat doet? En hoe beantwoordt je een dergelijk verzoek als je die arm of die kus ok vindt, maar de persoon toch echt wat beter wilt leren kennen voor je überhaupt ja of nee zegt tegen intiem genitaal contact? Of, in het andere extremum, dien ik voor elk stukje lichaam aparte toestemming te vragen voor ik het ga strelen? Geen van beide mogelijkheden lijkt me echt bevorderlijk voor een wederzijds prettig seksueel contact, en dan druk ik me eufemistisch uit.
Het doel is dat voor alle seksuele handelingen is vastgesteld dat het wederzijds vrijwillig gebeurt. Dat is goed natuurlijk, maar zoals je al aangeeft, het is geen duidelijk afgebakende handeling en het is onbegonnen werk om dat daadwerkelijk te regelen.
Schoolvoorbeeld van een overheid die gelooft in een maakbare samenleving en daarbij voorbij gaat aan de complexiteit van een samenleving.
Uitkleedt moet zijn: Uitkleed
Interessante ‘fout’, vanwege de niet-nabijheid van onderwerp (ik) en persoonsvorm (uitkleed) en de tussengeplaatste ‘afleider’ (je), die om een -t lijkt te vragen. Daarmee is niet gezegd dat dat dé verklaring is, maar het is precies het soort context waarin dt-fouten zich vaker voordoen.
Bijkomend probleem is ook dat je, als je iemand als gast ontvangt, als gastheer of -vrouw ook een zekere gezagsrelatie over die gast hebt. Als de gast de voorgestelde seks weigert, wordt ‘ie misschien wel op straat gezet, stel je voor. In die situatie is een “ja” eigenlijk niets waard.
Ik zie dus ook weinig in het Zweedse voorstel. Maar dat legt meteen ook wel de grote moeilijkheid bloot: dat het eigenlijk niet mogelijk is in dit schemergebied van de voortplanting duidelijke grenzen te trekken, te reguleren, dat het altijd wel een schemergebied zal blijven, van onuitgesproken verlangens en ongemakkelijk aftasten… Meestal gaat het goed, maar als het niet goed gaat, en het ongemak de volgende morgen in alle hevigheid terugkeert, dan is dat gegeven nog niet zo eenvoudig in een simpel juridisch plaatje van schuld en verantwoordelijkheid te passen. Het lijkt me dan beter om daar (bv. bij de seksuele voorlichting) eerlijk over te zijn, dan met dit soort schijnzekerheden te komen.
’t Is op zich wel interessant dat een zo talig dier als de mens zich in deze situatie zo voor de verworvenheden van taal afsluit. Blijkbaar werkt taal niet meer als onze oerinstincten zich opdringen. Dat is ook zo bij geweld (verondersteld dat geweld instinctief is, als verdediging bijvoorbeeld), dan laat de taal het ook afweten. Taal is onze beschaving en die is uiteraard maar een dun laagje.
Hier schrijft iemand die verslaafd is aan dt : er staat namelijk de Speldt waar de Speld hoort
te staan
Prettige Kersdtdagen gewenst
Ik had in mijn hoofd dat de Speld dat deed als grap, maar geen idee waarom eigenlijk. Oversatirische verwachting of zo.
@Lucas Seuren, ik kan de voorgestelde Zweedse wettekst niet zo snel vinden, maar verschillende media hebben het over ‘If a person has not agreed in words or by their clear actions that they are willing to engage in sexual activity, then forcing or coercing them into a sexual act will be illegal.’
Het hoeft dus niet te gaan om een taaluiting, het moet alleen een ondubbelzinnige instemming zijn, dat mag dus ook door bijvoorbeeld zelf de kleren van het lijf te trekken. De wet zegt dus niet veel meer dat ongewenst en eenzijdig overmannen (of overvrouwen, etc.) strafbaar is, evenals het afdwingen van seks door het als voorwaarde te stellen voor bijv. het krijgen van een filmrol, zonder dat er die instemming komt.
Je zou het zo kunnen samenvatten: onvrijwillige seks is strafbaar als klachtdelict. Dat lijkt me een goede wet. Dat de bewijslast moelijk kan zijn, maakt het nog geen symboolwet. Eigendom van het eigen lichaam is een basisrecht, vindt bijna elk modern persoon.
Overigens mag de Zweedse overheid nog steeds zonder toestemming veel inkomen afpakken van de inwoners. Ze is dus niet zo principieel zoals ze zich hier voordoet.
Non-verbaal maakt het echt niet helderder, sterker nog, het maakt menig situatie veel meer open voor interpretatie. Je komt ofwel in een situatie dat het juridisch te gemakkelijk wordt opgelost—initiatief volgen betekent instemmen—of te absurd—je moet jezelf de kleren van het lijf rukken, anders telt het niet.
Mijn hele punt is dat hoe het nu geregeld is we even goed (of slecht) in staat zijn om te zorgen dat seks vrijwillig is, en met oog op rechten van eventuele slachtoffers soms zelfs beter. De wet voegt dus niks toe, en oversimplificeert de werkelijkheid om nuttig te zijn.
Los nog van het juridische idee dat de aanname voortaan is dat seks verkrachting is tenzij je kunt aantonen dat het niet zo is.
@Lucas, dat laatste klopt toch niet? De wet zegt dat seks zonder duidelijke toestemming verkrachting is. Dat hoef je normaal gesproken natuurlijk niet aan te tonen en het werkt dus zoals je hierboven omschrijft. Wat verandert in Zweden is dat je niet meer alleen uit mag gaan van vage signalen zoals ‘kom je Suske en Wiskes’ kijken, maar dat je taal of teken dat duidelijk instemming impliceert afwacht.
De meeste zaken zullen natuurlijk niet bewijsbaar zijn, maar bij zo’n filmproducent tellen de getuigenissen van de vele slachtoffers bij elkaar op. Dat kan een rechter als voldoende bewijs zien. Wanneer je stelselmatig mensen seks als tegenprestatie voor een filmbaantje laat geven, ben je straks dus strafbaar, in tegenstelling tot nu.
Maar dat is dus het probleem: duidelijke toestemming zoals juristen het zullen begrijpen is een absurd criterium. Zie voor argumentatie het hele stuk nogmaals.
@Lucas, ik denk dat je de situatie in je stuk niet goed beschrijft wat betreft de juridische uitwerking. Toestemming mag nog steeds impliciet zijn. Bij een verkeerde interpretatie of expliciete toestemming onder dreiging zal een rechter nog steeds een in onze ogen rechtvaardig oordeel kunnen vellen. Bij verkeerde interpretatie hoeft er dus geen sprake te zijn van verkrachting. je schrijft:
‘Maar als je partner je vervolgens voor de rechter daagt en jij verdedigt je door te stellen dat je date niet merkbaar tegenstribbelde, ook al zijn er geen fysieke tekenen van onwil, dan nog zou je schuldig kunnen zijn aan verkrachting.’
Zo moet je je dus niet verdedigen en er moet toch ook sprake zijn van meer dan ‘niet tegenstribbelen’?
Onder dwang verkregen toestemming viel al onder de oude definitie van verkrachting, namelijk seks onder dwang.
Mannen…
Zweden is een goed geoliede democratie, vergelijkbaar met de onze. Niet de premier maar het hele democratische apparaat heeft hiermee ingestemd na ampel beraad. Daar zijn de mannen net als hier licht in de minderheid maar ik betwijfel of dat in deze een rol van betekenis zal hebben gespeeld. De emancipatie is er kennelijk wel wat verder ontwikkeld dan hier. De Zweedse man is kennelijk gemiddeld minder bang dan de Nederlandse om door deze wet in zijn kruis getast te worden.
Communicatie is naast taal inderdaad een zeer gecompliceerd spel van gebaren, blikken, signalen en andere non-verbale conventies. Dat weten ze heus ook in Zweden, daar is in deze wet duidelijk rekening mee gehouden. Communicatie over sex, hoe goed of slecht we daar ook in kunnen zijn, loopt gelukkig verreweg in de meeste gevallen niet uit op een aanklacht. Deze wet is slechts bedoeld voor die gevallen waarin een van de betreffende personen wel een aanklacht wil indienen.
Vrees niet, zelfs als u in Zweden woont, tenzij u tot de beperkte groep behoort waartegen deze wet anderen wil beschermen. Voor de rest van de Zweden mag sex as usual ook nog steeds via non-verbale communicatie tot stand komen.
Voor wie zijn taalgebruik niet meer vertrouwt
is er een app die vraagt aan het begin
aan allebei: “Ga je akkoord?” + pin.
Dan kies je voor: Recording naar de cloud.
Zo maak je snel van ieder dartel uur
een zorgeloos en duurzaam avontuur.
(Zoals zo vaak wijst een app de weg uit het nauw …)