• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Is taalkundige ontleding hetzelfde voor alle talen?

13 maart 2018 door Marc van Oostendorp 8 Reacties

Door Marc van Oostendorp

In mijn filterbubbel werd de afgelopen dagen driftig deze blogpost gedeeld: Norbert Hornstein die zegt dat iemand anders gelijk heeft!

Hornstein staat bekend als iemand met een duidelijke mening: het wetenschappelijk programma dat de Amerikaan Noam Chomsky ruim zestig jaar geleden voor de taalwetenschap heeft uitgezet is zeer succesvol en bovendien nog steeds een vruchtbare grond voor onderzoek. Met name Chomsky’s idee dat de grammatica’s van alle talen variaties zijn binnen een zeer beperkte bandbreedte op een thema, op een ‘universele grammatica’, kan rekenen op Hornsteins zeer nadrukkelijk geuite goedkeuring.

Maar in de blogpost zegt Hornstein dus dat Martin Haspelmath, een Duitse taalkundige die bekend staat als een criticus van het idee van een ‘universele grammatica’ misschien wel een punt heeft.Ontleding

Er zijn, zegt Hornstein, twee aspecten aan grammatica: hij noemt ze ‘substantieel’ en ‘structureel’, maar die termen komen ongeveer (zij het niet precies) overeen met wat wij in het Nederlands taalkundige en redekundige ontleding noemen, dus, die termen zal ik verder gebruiken. Taalkundige ontleding gaat, zoals jullie weten, over de theorie van woordsoorten: vuilnis is een zelfstandig naamwoord, en vuil is een bijvoeglijk naamwoord. Redekundige ontleding gaat over de manier waarop woorden zich in een zin groeperen en over hoe die groepen zich tot elkaar verhouden.

Haspelmath zette onlangs op zijn eigen blog – de dag dat de interessante discussies in de wetenschap allemaal op blogs worden uitgevochten is niet ver weg – enkele van zijn bezwaren tegen het idee van een ‘universele grammatica’ uiteen. Hornstein merkt terecht op dat waar ze concreet worden die bezwaren gaan over taalkundige ontleding, over woordsoorten.

Voorzetsel

Dit is het probleem: je zou kunnen beweren dat alle talen zelfstandig naamwoorden of werkwoorden hebben, maar hoe weet je dan dat dit klopt? Hoe weet je dat een of ander groepje klanken in een of andere taal dat kennelijk altijd verwijst naar H2O, dat dit in die taal een zelfstandig naamwoord is? Hij laat zien dat vooral voor niet-westerse talen zoals het Chamorro heel verschillende criteria gebruikt zijn voor woordsoorten, en dat die tot verschillende resultaten hebben geleid. En dat we geen absolute maat hebben om vast te stellen welk van deze criteria de ‘juiste’ is. Zodat we eigenlijk niet precies kunnen zeggen welk van de traditionele woordsoorten (die uiteindelijk ontleend zijn aan het Grieks en het Latijn) bepaalde talen hebben.

Deze scepsis tast uiteindelijk ook bepaalde veronderstelde universalia tussen talen aan. Er wordt bijvoorbeeld gezegd dat talen waarin het werkwoord voor het lijdend voorwerp staat (eet een appel) ook het voorzetsel voor het naamwoord zetten (op straat). Maar hoe kun je dat weten als je voor talen geen objectieve criteria hebt om vast te stellen of iets een werkwoord is, of een voorzetsel?

Vergelijken

Hornstein geeft Haspelmath hierin gelijk: we hebben geen goede universele theorie over woordsoorten. Zijn verdedigingslinie is dat we wel veel meer duidelijkheid hebben over abstractere syntactische structuren van de taal, en dat Chomsky’s programma daarover gaat.

(Chomsky geeft zelf als voorbeeld de laatste jaren de zin Instinctively eagles that fly swim. Iedereen weet, dat instinctively daar slaat op swim en niet op het als je van links naar rechts telt dichterbij staande fly. Dat komt omdat fly ‘dieper ingebed’ is in de zin, namelijk in een bijzin, terwijl swim in een hoofdzin staat. In geen enkele taal, beweren Chomsky en zijn aanhangers, wordt ‘afstand’ in een zin geteld van links naar rechts; altijd spelen begrippen als ‘inbedding’, zoals het verschil tussen hoofd- en bijzin een rol. Dit is dus geen bewering over bijvoeglijk naamwoorden of iets dergelijks, maar over abstracte afhankelijkheden van woorden in een zin.)

Overigens lijken zowel Hornstein als Haspelmath ervan uit te gaan dat dit probleem zich niet voordoet voor klanken (mijn specialisme), maar daar is eigenlijk hetzelfde aan de hand. De Engelse [i] en de Nederlandse [i] klinken bijvoorbeeld net een beetje anders. Hoe kunnen we dan zeggen dat ze dezelfde klank zijn? En als we dat niet kunnen zeggen, hoe kunnen we dan ooit twee talen met elkaar vergelijken?

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: ontleden, taalkundig ontleden, universalia, universele grammatica

Lees Interacties

Reacties

  1. Jona Lendering zegt

    13 maart 2018 om 08:57

    Met plezier gelezen, dank.

    Beantwoorden
  2. Manfred zegt

    13 maart 2018 om 08:57

    Juist is: instinctively, eagles that fly, swim.

    Amerikanen zijn gewoon veel te slordig met hun eigen taal om daar zorgvuldig wetenschap mee te kunnen bedrijven.

    (Of, die hebberige patsers zijn te geil op grote getallen en laten daarom de komma’s weg, dan lijkt alles honderd keer groter.)

    Beantwoorden
  3. Anton zegt

    13 maart 2018 om 23:04

    De terzijde, als toneelclausje, als (R>L) paragraaf opmaken is zo een leuk intermezzo.

    Beantwoorden
  4. Ad Welschen zegt

    14 maart 2018 om 00:19

    Waarop baseert Manfred zijn kommaplaatsingen? Mij doen die weinig Engels aan.

    Beantwoorden
  5. Pieter Lamers zegt

    14 maart 2018 om 07:10

    @manfred taalkunde bestudeert in eerste instantie gesproken taal, de taaluiting. Je kan komma’s plaatsen voor het weergeven van rustpunten in de zin, maar als je dat niet doet, dan heb je het nog steeds over dezelfde taaluiting. Het maakt voor het voorbeeld in kwestie niet uit: de inbedding blijft hetzelfde

    Beantwoorden
    • Henk Smout zegt

      14 maart 2018 om 13:57

      Niet alle taalkundigen bestuderen in eerste instantie gesproken taal. Chomsky kwam nog eens met volgens hem één dubbelzinnige zin. E.M. Uhlenbeck reageerde dat de schriftelijke vorm er eender uitzag, maar je kon het voorbeeld met twee verschillende zinsmelodieën uitspreken. Dat waren twee verschillende zinnen.

      Beantwoorden
  6. Johanna van Zwet zegt

    14 maart 2018 om 10:54

    “Instinctively eagles that fly swim”. “Instinctively” is een “adverb” dat niet bij “swim” hoort, maar voor de hele zin geldt. Er zou een komma na moeten volgen:

    “Instinctively, eagles that fly swim”.

    Je kunt het vergelijken met “Fortunately, eagles that fly swim”, of: “Consequently, eagles that fly swim”, “Interestingly, …” vul maar in.

    In het Engels is dit type “adverb” in een aparte categorie. Je hebt daarnaast bijwoorden die horen bij een werkwoord (bijv.: they instinctively swim) of bij een bijv.nw./bijw. (bijv.: they swim extremely beautifully / their swimming style is extremely beautiful).

    Beantwoorden
  7. Peter Nieuwenhuijsen zegt

    16 maart 2018 om 22:33

    Veel onbegrip en verwarring wordt voorkomen als we het niet meer hebben over ’taalkundig ontleden’. Veel duidelijker is het onderscheid ‘redekundig ontleden’ en ’taalkundig benoemen’.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

D. Hillenius • Wij hebben nog vergeten

men laat Hongaren de zee zien
hijst Hollanders op bergen
beren op fietsen
opoe Moses maakt schilderijen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Van zomers die wij niet kennen
ritselen de blaren,
in winters die wij niet kennen
sneeuw onhoorbaar valt.

Bron: Uit de hoge boom geschreven, 1967

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

7 oktober 2025: een cadeautje voor secties Nederlands

18 juli 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1933 Aad Nuis
sterfdag
1994 Jacob Drewes
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d