Door Anne Sanderling

Wat vrijwel niemand in Nederland weet, is dat ook het International Baccalaureate (IB) eindexamens Nederlands afneemt. En wat voor examens! Het IB is een gerenommeerd internationaal onderwijsprogramma dat veel wordt gebruikt op internationale scholen. Op een aanzienlijk aantal scholen kunnen leerlingen ook Nederlands kiezen als eindexamenvak. In tegenstelling tot het Nederlandse eindexamen Nederlands is het IB-examen Nederlands inspirerend, uitdagend, valide, gedegen en flexibel.

Vorige maand was het weer zover: de eindexamens voor het vak Nederlands. Ongetwijfeld zullen docenten en leerlingen er ook dit jaar weer veel commentaar op hebben. Op de opiniepagina’s verschenen de afgelopen jaren bijdragen met titels als ‘Heb ik hiervoor zes jaar het vak Nederlands gevolgd?’ (Trouw, 2017) en ‘Waardeloos examen Nederlands’ (NRC, 2017). Docenten noemen het eindexamen Nederlands een “gedrocht” (Nationale Onderwijsgids, 2016) en “een saai trucje” (NRC, 2016).

Voor wie niet op de hoogte is: het centrale examen Nederlands bestaat uit teksten met vragen. Kritiekpunten betreffen onder andere de lengte van het examen, de eenzijdige focus op leesvaardigheid en het feit dat op sommige vragen meerdere antwoorden mogelijk zijn. Daarnaast pleiten neerlandici en docenten Nederlands voor meer aandacht voor schrijfvaardigheid en literatuur (‘Zo kan het examen Nederlands écht niet’, NRC, 2016).

International Baccalaureate

Wat vrijwel niemand in Nederland weet, is dat ook het International Baccalaureate (IB) eindexamens Nederlands afneemt. En wat voor examens! Het IB is een gerenommeerd internationaal onderwijsprogramma dat veel wordt gebruikt op internationale scholen. Op een aanzienlijk aantal scholen kunnen leerlingen ook Nederlands kiezen als eindexamenvak.

Het IB-examen Nederlands is inspirerend, uitdagend, valide, gedegen en flexibel. Het bestaat niet uit saaie teksten met vragen, maar laat leerlingen zelf aan het woord: in essays, geschreven reflecties, mondelinge commentaren. En in het allermooiste wat het IB-examen te bieden heeft, is de comparative.

Paradepaardje

Voor de comparative, het vergelijkend commentaar, vergelijken eindexamenkandidaten twee thematisch verwante teksten die ze nooit eerder hebben gezien. Bijvoorbeeld een interview en een literair fragment, een krantenartikel en een verkooptekst, of een gedicht en een strook uit een strip. De twee teksten gaan over hetzelfde thema, bijvoorbeeld identiteit of werkstress, maar ze belichten het thema vanuit een andere invalshoek. Zo zal een verkooptekst over elektrische auto’s heel andere kenmerken hebben dan een krantenartikel over elektrische auto’s, inherent aan de tekstsoort.

Om de twee teksten te vergelijken, moeten IB-leerlingen de fragmenten eerst diepgaand analyseren. Vervolgens schrijven ze een vergelijkend essay waarin ze ingaan op de verschillen en overeenkomsten tussen de teksten. Bijvoorbeeld verschillen in toon, woordkeus, stijlmiddelen, beoogd publiek en intentie van de auteur. Bij de artikelen over hybride auto’s kunnen de kandidaten bijvoorbeeld het verschil belichten tussen objectief en subjectief. Het eindproduct is een vergelijkend commentaar met een begin, een middenstuk en een eind.

In het vergelijkend commentaar komen alle hogere denkvaardigheden van Bloom aan bod. Het gaat om begrijpen, analyseren, evalueren en toepassen. Daarnaast laten de eindexamenkandidaten zien dat ze de conventies voor schriftelijk taalgebruik kunnen toepassen: structuur, samenhang, woordenschat, stilistiek, spelling enzovoort. Maar het grootste verschil met het Nederlandse eindexamen is dat het IB-examen zo inspirerend is dat je het liefst meteen zelf aan de slag wilt. Het is cognitief smullen van het hoogste niveau.

Motivatie

Een ander mooi aspect van het IB-examen is de flexibiliteit. IB-leerlingen kunnen bij elk vak standaard uit twee examenniveaus kiezen: standaardniveau of hoger niveau. Om te slagen voor hun examen, moeten zij ten minste drie vakken afronden op het hogere niveau. Verder kunnen leerlingen bij de moderne talen kiezen uit twee richtingen: ‘taal en literatuur’ of ‘literatuur’. Opvallend daarbij is dat ‘literatuur’ een tikje hoger staat aangeschreven dan ‘taal en literatuur’.

Ten slotte hebben IB-leerlingen enige keuzevrijheid bij het centrale examen, net zoals wij dat vroeger hadden. Kunt u zich uw eigen eindexamenopstel uit de jaren tachtig nog herinneren? Uit een lijst met tien stellingen mocht u één stelling kiezen om een opstel over te schrijven. Deze autonomie, hoe beperkt ook, verhoogde de motivatie. Ook IB-leerlingen hebben enige keuzevrijheid: voor hun vergelijkend commentaar kunnen zij kiezen uit twee sets van twee teksten, en voor hun overige essays uit acht onderwerpen.

Vergeleken met het IB-examen moderne talen is ons Nederlandse eindexamen weinig motiverend, tenenkrommend saai, cryptisch en eigenlijk ronduit armoedig. College voor Toetsen en Examens, vakcommissies van de CvTE en onderwijskundigen, kijk ook eens naar de examens van het gerenommeerde International Baccalaureate!

Dit stuk verscheen eerder op het weblog van Anne Sanderling.