• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Als er niets staat

6 oktober 2018 door Redactie Neerlandistiek Reageer

Nultaal (3)

Door Jan Renkema

Zonder nul is er geen wiskunde. Zonder niets is er geen communicatie. Want niets in taal is niet niets, maar iets. In deze serie een verkenning van onder meer: de stilte, de spatie, de betekenis van de punt, wat er gebeurt tussen ‘navel’ en ‘truitje’, het inhoudsloze gesprek, ‘Dat hebt u mij niet horen zeggen,‘E 621’ op een verpakking en verbale reddingsvlotten. Niets?zeggend, nee: Iets!zeggend.

Aan de spelling kunnen we goed zien dat niets ook iets kan zijn, dat afwezigheid betekenis kan hebben. Begrijpen we waarom een kind kan schrijven hij eett? Ja, dat kunnen we heel goed begrijpen. Het is ik loop – hij loop+t dus ook ik eet – hij eet+t.  We moeten dan ook beginnen het kind bemoedigend te complimenteren. En daarna proberen we uit te leggen waarom we in onze spelling aan het einde van een woord niet twee dezelfde tekens schrijven. Maar het kind is slim en roept: Ga je mee naar zee! Nee, zeggen we dan, alleen medeklinkers. Gelukkig heeft het kind nog geen weet van grill, jazz en stress.

Dus in hij eet zonder tweede -t zit in het niets de betekenis ‘derde persoon’. Maar begrijpen we waarom een kind teej kan schrijven? Oh, zo’n kind luistert zo goed! Wij zeggen immers allemaal een kleine -j achter een ee-eindklank. We ontdekten dat pas toen we Frans gingen leren en we de é zonder -j moesten leren uitspreken in une tasse de thé. Dus ook achter mee, nee, thee en zee verschuilt zich in het niets iets.

In de spelling kan dus geen letter een letter zijn. En omdat spelling een weergave is van wat wij zeggen, kan dus geen teken een teken zijn. Ik haast me hier te zeggen dat dit geen ‘ontdekking’ van mij is. Nee, dit is al veel eerder ontdekt, en wel vier eeuwen voor onze jaartelling, en niet in Griekenland of Egypte, maar in het verre India, door een van de grootste taalkundigen aller tijden, Pāṇini. Hij ontdekte wat wij nu het ‘nulmorfeem’ noemen. Een morfeem is het kleinste deel van een woord met een eigen betekenis, bijvoorbeeld -s voor meervoud of -tje als verkleinbetekenis. Neem het onderscheid enkelvoud-meervoud: boek-boeken. Omdat er achter boek niets staat, weten we dat het enkelvoud is. Dus, moeilijk geformuleerd: het morfeem voor enkelvoud-meervoud heeft een nulmanifestatie in het enkelvoud. In alle talen schijnt deze nulmanifestatie voor te komen.

Moeilijk, het niets dat iets betekent? Omgekeerd, dat is pas moeilijk: iets dat niets betekent! Want soms is er een letter, maar heeft het weglaten ervan geen enkele invloed. Dus feitelijk heeft dan dat letterteken geen ‘be-teken-is’. Onze spelling is bijzonder rijk aan voorbeelden, met onze zogenoemde tussenletters, de -n- in bijvoorbeeld padde(n)stoel en de -s- in bijvoorbeeld spelling(s)kwestie. Nee, zeg nu niet dat er een -n- moet in paddenstoel. Want voor 1900 schreef men paddestoel, in de eerste helft van de vorige eeuw paddenstoel, in de tweede helft van die eeuw ging de -n- er weer uit, en in deze eeuw staat die er weer in. (Ja, en daarmee durven spelling(s)meesters kinderen lastig te vallen!) Als die -n- zo arbitrair is, heeft die dus geen betekenis. En de tussen-s hoor je bij sommige sprekers wel en bij andere niet. Of nog erger. In veel andere gevallen hoor je altijd een -s-, maar in verwante gevallen nooit. Vergelijk stadhuis en stadsgewoel, liefdewerk en liefdesavontuur. Als die -s- niets bijdraagt aan de betekenis, is het dus een leeg teken, een teken dat ‘nul’ betekenis heeft. Soms kunnen taalgebruikers niet tegen die leegte, en gaan ze die (wanhopig of liefdevol) proberen in te vullen met een betekenis: stedebouw (stadsarchitectuur) naast stedenbouw (de bouw van steden), liefdedaad (daad uit liefde) naast liefdesdaad (geslachtsdaad). Maar zo gemakkelijk laat die leegte zich niet vullen.

Kan het nog moeilijker in de spelling? Jazeker. Niet alleen de tussenletters, maar ook veel andere tekens blijven leeg. Wat doet die -t in Wendt u zich tot de directie? Die -t staat er ook niet in Wend u tot de directie. Wat doet die extra –d- in handdoek? We horen er maar één. Ja natuurlijk, deze tekens zijn het gevolg van spellingregels. Maar het resultaat is dat we tekens gebruiken zonder betekenis. Hoeveel van dat soort tekens ziet u in angstschreeuw? Dit woord bevat negen tekens voor medeklinkers, maar meer dan vijf daarvan horen we niet, n+g, st, ch en w, want we zeggen a ŋ s r eeu (met de ŋ voor n+g). Misschien is spelling daarom wel zo ‘interessant’, want er is nauwelijks een tekensysteem te bedenken waarin iets zo vaak verwijst naar niets.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: Nultaal, spelling

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jolanda Kooijmans • Constant

de koeien kauwend en herkauwend in het kikkerbadje
onder de hoge lucht die een zoete pudding is
met ganzen in lange slierten vloekend en tierend
in een groots verband

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LOOPMUIS

Niet eenzamer, maar even eenzaam,
welk huis hij kiest of welke plaats,
zijn poten laten hem niet los,
hij loopt, soms eet hij uit zijn poot,
hij loopt,
tot hij zijn graf haalt, inderhaast.

Bron: Enkele gedichten, 1973

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
16 mei 2025: In contact met collecties

16 mei 2025: In contact met collecties

5 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1777 Nicolaas Anslijn
1910 Jo Daan
1941 Ton van der Geest
sterfdag
2013 Marijke Spies
➔ Neerlandicikalender

Media

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Nachoem W. Wijnberg

Nachoem W. Wijnberg

11 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

Kruispunt/Croisement: Nederlands in Noord-Frankrijk

10 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d