Door Henk Wolf
Op Facebook plaatste van de week iemand een link naar een filmpje over de kosten van een omschakeling naar andere vormen van energievoorziening. Het filmpje stond op de website van de partij Forum voor Democratie. De Facebookvriend schreef als begeleidend zinnetje bij de link: ‘Niet dat ik een fan ben van FvD, maar ze hebben wel een behoorlijk punt’.
Ik bedacht dat ik op Facebook heel vaak vergelijkbare zinnetjes bij weblinks tegenkom. Mensen linken naar een artikel of een video, maar distantiëren zich in algemene termen van de bron. Zeker weten doe ik het niet, maar vermoedelijk heb ik dat zelf ook weleens gedaan.
Waarom eigenlijk, vroeg ik me af. Allereerst betekent het linken naar iets toch geen instemming met wat daarin gezegd wordt? En als dat wel zo is, dan is er toch geen reden om in te gaan op je relatie met de schrijver of de maker van het gelinkte? Die doet immers voor de boodschap niet ter zake.
Maar blijkbaar doet ie dat wel, anders zouden mensen er niet massaal iets over zeggen. Een van de bekendste inzichten uit de gespreksanalyse is de zogenaamde maxime van relevantie van de Engelse taalkundige Paul Grice. Dat is een regel waar we ons onbewust aan houden en die inhoudt dat we alleen dingen zeggen die in het kader van het gesprek zinvol zijn, hetzij expliciet, hetzij impliciet. Distantiëring van de bron moet dus ook zinvol zijn. Alleen is de vraag op wat voor manier.
Toevallig ben ik net het interessante boek Over politieke correctheid van Gerben Bakker en Gert Jan Geling aan het lezen. Zij beschrijven hoe de sociale media een soort uithangbord van persoonlijke identiteit zijn. Mensen betrekken stellingen om te laten zien wie ze zijn. Ik niet, dacht ik eerst, maar dat is natuurlijk niet waar. Dan zou ik deze stukjes voor Neerlandistiek en nog een stuk of wat bladen en websites niet schrijven, want rijk word ik daar niet van.
Ik voel geen enkele schroom om naar het boek van Bakker & Geling te verwijzen. Het is een interessant boek, maar de schrijvers zijn ook mensen met wie ik best geassocieerd wil worden, slimme jonge docenten met een onderzoekende visie, die heerlijk helder formuleren. Maar zou ik met net zoveel gemak hebben geciteerd uit een net zo mooi boek dat geschreven was door een politicus van een partij waar ik nooit op zou stemmen? Of door een crimineel? Of door een morsige Franse schrijver die journalisten uitscheldt? Ik hoop van wel, maar ik vermoed van niet. Ik zou dan toch in elk geval even de neiging krijgen om me te distantiëren van de schrijver, ook al zou ik het volkomen eens zijn met wat ie geschreven heeft in het stuk dat ik citeer.
Is dat alleen maar vanwege een vaag idee van een publieke persona die ik wil presenteren? Nee, het is meer dan dat. Zoals Bakker & Geling schrijven hoef je tegenwoordig maar iets te zeggen waaraan anderen aanstoot nemen en je wordt op de sociale media gaargestoomd. Dan is voorzichtigheid de moeder van de porseleinkast.
Is dat goed? Ik vind van niet. Enerzijds leer ik studenten om geen ad-hominems te gebruiken en om inhoudelijk te discussiëren, anderzijds wil ik buiten de collegezaal ook laten merken dat ik een boodschap niet volledig van de boodschapper scheid. Blijkbaar is er een breed gedeelde angst voor sociale afstraffing die maakt dat mensen zich zelfs op alleen voor een selecte groep leesbare Facebookaccounts ideologisch indekken. Dat is voor een vrije discussie niet bevorderlijk.
Het je distantiëren in algemene termen van de bron waar naartoe je linkt, heeft misschien ook als reden dat je niet de indruk wil wekken dat je die bron vaak raadpleegt – hoe kom je anders aan de link. En die informatie heeft relevantie. Wie vaak een bron raadpleegt, heeft blijkbaar iets met die bron.
Dat leidt dan weer tot een ander type bijschrift dat vaak op Facebook voorkomt: dat waarin iemand verklaart dat zij/hij de inhoud doorgestuurd heeft gekregen door een vriend. Om impliciet te zeggen ‘maar ik zou nooit uit eigen beweging de website van FvD bezoeken!’