• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Alcoholische alcoholisten

11 januari 2019 door Marc van Oostendorp Reageer

Door Marc van Oostendorp

Een intrigerende vraag van Jan Renkema, afgelopen woensdag in zijn rubriek Verwarwoordenboek Vervolg:

Nog een vraagje: hoe spreekt u de tweede –o– uit? In alcoholicus is het de o van ‘dool’ en van ‘holistisch’, maar in alcoholist de o van ‘dol’ en van ‘alcohol’. Vreemd, die lange klinker in alcoholicus. Dat komt natuurlijk door die ene -l-, vergelijk ‘dolen’ en ‘dollen’. Maar waarom dan niet in alcoholist?

Ik heb het verschil in uitspraak zelf niet, en ook Van Dale schrijft /ɑl­ko­ho­lɪst/ en /ɑl­ko­ho­li­kʏs/ allebei met een /o/. Maar Jan is natuurlijk een van de taalgevoeligsten onder de Nederlandstaligen, dus ik ga ervanuit dat het verschil dat hij observeert voor sommige sprekers reëel is. En wat beter is: het is te verklaren.

In de eerste plaats is er natuurlijk een verschil in klemtoon. In alcoholist heeft de tweede o geen klemtoon en staat hij zelfs onmiddellijk voor een lettergreep die wel klemtoon heeft, en daar wordt zo’n lettergreep dof van. De éérste o zeg ik ook meer met een /ɔ/-achtige klinker (die van dol), en dat zowel in alcoholist als in alcoholicus. In het laatste woord heeft de tweede o wel de woordklemtoon, en daar wordt zo’n klinker lang en helder van.

Helemaal bevredigend is die verklaring niet, want zulk doffer worden zonder klemtoon is in het Nederlands nooit verplicht en gebeurt alleen in informeel taalgebruik. Ik neem aan dat Jan juist zijn zorgvuldige taalgebruik monitorde toen hij verslag deed van bovenstaand verschil.

Gelukkig is er nog iets. Het achtervoegsel –ist voeg je gemakkelijk toe aan bestaande woorden: bloem wordt bloemist, harp harpist en mensen die menen dat God de wereld bedoeld heeft zoals Nederland er 50 jaar geleden uitzag noemen we staaijisten.

–icus plak je daarentegen normaliter niet vast aan een bestaand woord: een fanaticus is niet van fanaat gemaakt, en een romanticus niet van romant. In plaats daarvan neem je een bijvoeglijk naamwoord op iek (fanatiek) of isch (romantisch), haalt die uitgang eraf en vervangt hem door icus.

Dat betekent dat alcoholist en alcoholicus van andere woorden zijn afgeleid: het eerste van alcohɔl, het tweede van alcoholisch. Voor sommige sprekers, zoals Jan Renkema, kun je dat nog zien aan de klinker: Alcohɔlist en alcoholisch.

 

 

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: fonologie

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jonathan Griffioen • Abnormale kinderen

Ja, Rutger Kopland is blauw.
M. Vasalis is blauwer,
veel blauwer, rode grond met blauwe
bergen. Kopland is grijzer, ik zag nooit
grijzer blauw.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Agenda

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1903 Cornelis Stutterheim
1904 Leendert van Dis
sterfdag
2020 Hugo Ryckeboer
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d