• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

In het net

4 maart 2019 door Redactie Neerlandistiek 3 Reacties

Door Wiel Kusters

Chinese tekening

Dicht bij de waterzoom
onder een wilgeboom
twee vrienden witgebaard,
en op hun knieën staat
een schaakbord, zwart en wit.
De een verzet het paard,
de ander, tijdeloos, zit
te glimlachen. Hij denkt.
Verder de stroom af zwenkt
een net dat overgaat.

Een in zijn eenvoud én complexiteit bekoorlijk en intrigerend gedicht van Ida Gerhardt. Ik kwam het tegen in haar bundel De slechtvalk (1966). Het geschetste tafereel, dat naar de titel suggereert, geïnspireerd zal zijn door een (nog niet geïdentificeerde) tekening, heeft weinig uitleg nodig. Op de laatste een tot twee regels na misschien. Daarover wil ik dan ook iets opmerken.

In haar boeiende Dwars tegen de keer. Leven en werk van Ida Gerhardt (2014), waarin ze ook veel gedichten van Gerhardt bespreekt, schreef Mieke Koenen over ‘Chinese tekening’:

In het woordenloze contact tussen de beide oude mannen vallen twee thema’s uit Ida’s werk te herkennen: denken en werken in patronen en structuren, en ware vriendschap in dialoog met de ander. Om dit laatste te bereiken moet je steeds weer proberen aan de overzijde te komen, aan de kant waar de ander zich bevind. In ‘Chinese tekening’ verloopt dit proces in stilte, via het schaakbord: de ene weloverdachte zet roept de andere op. Misschien wijst de laatste regel van het gedicht ook wel in die richting: hier wordt gezegd dat een net “overgaat”.

Koenen vat het werkwoord overgaan hier op als een scheepsterm, ‘die onder meer aanduidt dat de lading naar één zijde rolt.’ Noch Van Dale noch het veel uitvoeriger Woordenboek der Nederlandsche Taal spreken bij dit overgaan over  het verschuiven van de lading. Het WNT geeft als voorbeeld: ‘Het zeil gaat over: gezegd als het zeil ten opzichte van den wind in een anderen stand wordt gebracht’. Met betrekking tot het schip zelf kun je van overhellen spreken, over een andere boeg gaan liggen.

Toch is het niet gek dat Koenen hier aan een soort lading denkt: zij ziet het overgaan van het net als het gevolg van de vangst van een grote vis. En dat is dan een beeld voor wat beide mannen via het spel inderdaad hebben bereikt: de overkant, de ander.

Het is, vind ook ik, heel goed mogelijk dat zwenken en overhellen van het net zo op te vatten: als een symbool voor de geslaagde ontmoeting. Maar dat resultaat, als je het zo utilitaristisch mag benoemen, ligt dan wonderlijk genoeg wel buiten henzelf: in die gevangen vis, in het water, dus niet tussen hen in. Zou je het gedicht niet ook kunnen lezen als een soort ‘verchineeste’ variant op wat in Matteüs 6: 25-34 ter sprake wordt gebracht over de vogelen des hemels, die zaaien noch maaien en toch gevoed worden? Deze oude vissers spannen hun net en geven zich over aan hun spel. In die ontspannen situatie komt de vis als vanzelf.

Of ligt het toch nog anders en is de betekenis zelfs tegengesteld? Zwenkt het net doordat het scheurt? Overgaan kan, althans voor mijn taalgevoel, ook betekenen: in twee stukken gaan, breken. Ook het Woordenboek der Nederlandsche Taal kent die betekenis en geeft als voorbeeld: ‘de koord ging over’. Maar overgaan in deze betekenis schijnt vooral voor te komen in Zuid-Nederland. Ida Gerhardts taal heeft die zuidelijke kleuring zeker niet.

Er is nog iets anders. De mannen spelen schaak op een zwart en wit schaakbord. Maar wanneer we ervan uitgaan dat zij op een Chinese tekening toch zeker Chinees schaken en dus ook niet op een westers schaakbord spelen, is dat ‘zwart en wit’ wel raar.

Aan de andere kant: het Chinese schaakbord (met zijn netstructuur) kent wel een ‘rivier’! De verticale lijnenzijn in het midden onderbroken en symboliseren daarmee de waterstroom die het bord in tweeën deelt.

De gedichtenlezer die ik ben wil zijn eigen boontjes doppen. Maar soms zou hij wel eens, als in dit geval, een briefkaartje over het graf willen sturen.

Ida Gerhart: Verzamelde gedichten. Amsterdam, Athenaeum–Polak & Van Gennep, 1980.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: 20e eeuw, Ida Gerhardt

Lees Interacties

Reacties

  1. Hanneke Eggels zegt

    4 maart 2019 om 08:59

    In 1991 droeg haar uitgever Johan Polak – wenend – voor uit haar werk en dat van J.C. Bloem en Nijhoff in de poezieleeskringen die ik voor de non-profitstichting voor leesbevordering De Literaire Salon in de cursussen Moderne Nederlandse letterkunde in 45 bibliotheken organiseerde. Aan onverwacht succes failliet gegaan! Nee, niet Ida Gerhardt, die overleeft in een citaat uit mijn nieuwe boek Rapiarium. Lezen met de pen: “Wie zelfverblind niet leest, brengt diep de wonde aan die nooit geneest.”Foto op Facebook.

    Beantwoorden
  2. Marc van Oostendorp zegt

    4 maart 2019 om 10:42

    Zoals op bovenstaande afbeelding duidelijk is te zien, plaatst men in het Chinees schaken de stenen op de knooppunten van lijnen, en niet in de vlakken. Er zijn zo verticaal precies 10 lijnen, met precies in het midden, tussen lijn 5 en 6, de ‘rivier’.

    Het gedicht van Gerhardt telt 10 regels, waarvan de eerste 5 één zin vormen, en in die zin loopt er dus ook een rivier tussen regel 5 en regel 6. Dit alles kan natuurlijk toeval zijn, mij lijkt het niet uitgesloten dat Ida Gerhardt niet wist van het bestaan van Chinees schaken. Maar het is dan wel een aardig toeval.

    Beantwoorden
    • Wiel Kusters zegt

      4 maart 2019 om 14:52

      Dank voor deze mooie en hoe dan ook frappante aanvulling!

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Christine D’haen • Vijfde grafgedicht voor Kira van Kasteel

Al wat de moestuin gunt, de groenten van het jaar;
het boerenhof, de boter, room en schuimige melk;
de herfstelijke boomgaard peer- en appelzwaar;
’t fijn kruid uit wei en tuin, uit ’t bos de kantharel

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BEDELDEUN

“’k Heb kalk in m’n hoofd,
hoor je ’t rammelen,
hoor je ’t rammelen,
maak je ’t goed?

Heb je niet een paar kousen,
niet een lapje of een hoed,
hoor je ’t rammelen,
hoor je ’t goed?”

(Bedeldeun)

Bron: Barbarber, januari 1961

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

4 juli 2025

➔ Lees meer
29-30 september 2025: Struggling Sovereignty

29-30 september 2025: Struggling Sovereignty

3 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1871 Kornelis ter Laan
1912 Félicien de Tollenaere
➔ Neerlandicikalender

Media

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Plein Publiek: Nadia de Vries

Plein Publiek: Nadia de Vries

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Van Tamazight tot straattaal – met Khalid Mourigh

Van Tamazight tot straattaal – met Khalid Mourigh

2 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d