• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Het rare van de R

17 mei 2019 door Marc van Oostendorp Reageer

Door Marc van Oostendorp

Wat is een r-klank? Dat is een van de onbeantwoorde vragen van de taalwetenschap. Een van de rare kanten van de r is dat hij op zoveel verschillende manieren gemaakt kan worden en op zoveel verschillende manieren klinkt. Dat geldt voor heel veel talen, maar het Nederlands is een uitmuntend voorbeeld: er zijn tientallen manieren om de klank te maken (trillend met het puntje van je tong of met je huig, schrapend bij je huig, als een soort j, en zo voort). Dat zijn allemaal r’en en mensen herkennen ze ook als zodanig. Maar hoe kan dat, als ze zo weinig met elkaar te maken hebben?

In het taalkundig tijdschrift Glossa verscheen een nieuw artikel over deze kwestie, waarvan een van de curieuze aspecten is dat de auteur meent dat hij het probleem heeft opgelost.

Klinkerachtiger

Wat is de r? Volgens de auteur, Alex Chabot, is het antwoord gelegen in lettergreepstructuur. Beschouw bijvoorbeeld het Nederlandse eenlettergrepige woord plank (een van de leuke dingen van schrijven over taalkunde is dat je zinnen kunt gebruiken als ‘Beschouw bijvoorbeeld het Nederlands eenlettergrepige woord plank’, wie had dat kunnen bedenken?) In dat woord staan vier medeklinkers: twee voor de klinker en twee na de klinker. De volgorde van die medeklinkers is niet helemaal toevallig. Je had in dit geval het woord wel helemaal kunnen omdraaien. Knalp is weliswaar geen bestaand Nederlands woord, maar zou dat eventueel ooit wel kunnen worden, maar een sequentie als lpakn ziet er helemaal niet uit als een mogelijk Nederlands woord.

Andere talen hebben soortgelijke restricties op hoe medeklinkers in een lettergreep gecombineerd kunnen worden. Ze komen erop neer dat de randen van de lettergreep – uiterst rechts en uiterst links – de meest medeklinkerachtige medeklinkers zijn: in dit geval de p en de k, twee korte slofjes waarbij je je mond tijdelijk helemaal afsluit, terwijl medeklinkers die dichter bij de klinker staan ook zelf al klinkerachtiger zijn: de l en de n kun je bijvoorbeeld lang aanhouden en je hebt je stembanden nodig om ze te gebruiken. Dat geldt allebei ook voor klinkers.

Enthousiasme

Ik maak nu een tweedeling, tussen obstruenten (denk aan obstructie) en sonoranten (denk aan sonoor), maar er is nog wel een verfijndere onderverdeling mogelijk, in een zogeheten sonoriteitsschaal, met een aantal punten op die schaal die over het algemeen door meerdere medeklinkers worden bezet. De R is volgens Chabot één zo’n punt, en wordt ook alleen daardoor gedefinieerd: waar het in de lettergreep kan staan (namelijk heel erg vrijelijk op alle posities dicht bij de klinker), zelfs als die R wordt uitgesproken als bijvoorbeeld een klank die de g heel dicht nadert – en de g zit zelf in een klasse klanken die tot een ondersoort van de obstruenten wordt gerekend. Hij trekt daaruit de vrij radicale conclusie dat voor alle klanken van de woorden in ons hoofd (en alle woorden zitten in ons hoofd als we ze kennen) eigenlijk alleen informatie zit over waar ze in een lettergreep kunnen staan en weinig concreters.

De vraag is dan natuurlijk wel nog steeds waarom nu uitgerekend die r-klanken op zoveel verschillende manieren worden uitgesproken. Waarom vinden we nu nooit eens een lekker wilde uitspraak voor de p of de ng?  In die zin is, Chabots grote enthousiasme ten spijt, de vraag naar de vreemde natuur van de r nog steeds niet opgelost.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: fonetiek, fonologie

Lees Interacties

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vroeg en laat

’t Knopjen zweeg en hoorde ’t aan;
Maar de middag kwam haar wreken,
Deed heur’ boezem opengaan,
En de volle roos verbleeken.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

SLUIPEIKEN

O wat zijn de bomen prachtig,
die uit de grond zijn opgehaald,
houten delfstof
waaraan kameleonachtig
gave fossielen hangen,
ieder jaar groen, ieder jaar dor.

Waarom wringen zij zich in bochten?
Is de ruimte dan toch
oog van een naald?

Bron: Spinroc en andere verzen, 1958

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
26 mei 2025: Nederlands Centraal

26 mei 2025: Nederlands Centraal

7 mei 2025

➔ Lees meer
9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

9 mei 2025: een avond over patiëntenliteratuur in Perdu

7 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1892 Coenraad van Haeringen
➔ Neerlandicikalender

Media

Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

De Vliegende Hollander. De Mythe bij Gerard Reve, Jef Last en Louis Ferron

12 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d