Door Hella Hendriks
Regelmatig wordt naar de Oudfranse, dertiende-eeuwse Roman de la Rose verwezen in boeken en artikelen Zo ook nu weer in de Volkskrant (van 27 juni 2019) in verband met de tentoonstelling deze zomer over middeleeuwse tuinen in het Leidse Rijksmuseum voor Oudheden. Veel neerlandici weten hopelijk dat er zelfs twee Middelnederlandse vertalingen zijn: de fragmentarisch overgeleverde ‘Vlaamse Rose’ en de volledig overgeleverde ‘Brabantse Rose’ (van Heinric). Naar de Vlaamse Rose is onderzoek gedaan door Heeroma (1958) en later Van der Poel (1989). De Brabantse Rose is door zijn volledige overlevering en lengte (ruim 14.000 versregels) minder onderzocht. De editie van Verwijs uit oorspronkelijk 1868 (herdruk 1976) is noodgedwongen lang de standaard geweest.
De Brabantse Rose is overgeleverd in drie volledige handschriften: het Amsterdamse (A), het Brusselse (B) en het Comburgse (C) handschrift. En inmiddels zijn negen fragmenten van Die Rose uit andere handschriften bekend (waaronder waarschijnlijk vier fragmenten uit één handschrift: ‘handschrift D’ genoemd). Het Comburgse handschrift is opnieuw uitgegeven in de reeks Verzamelhandschriften van uitgeverij Verloren (door Brinkman & Schenkel, 1997).
Na mijn studie Nederlandse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam heb ik veel tijd besteed aan het afschrijven van Die Rose van Heinric. Dit resulteerde uiteindelijk in één papieren exemplaar van een synoptisch-diplomatische editie van de drie volledige handschriften naast een kolom Oudfrans (editie Lecoy). In 2018 kwam het plan om eens een mooie website te maken om die editie publiekelijk bereikbaar te maken. Met hulp van Willem Kuiper is dat gelukt! Zie hiervoor mijn website met ook andere informatie over Die Rose.
Dit voorjaar heeft Janet van der Meulen aan de Vrije Universiteit (Amsterdam) college gegeven over de Roman de la Rose en de vertaling Die Rose van Heinric. Door dit college, en contact met Anne Reynders (Katholieke Universiteit Leuven) en haar onderzoek over vertaaltechnieken (specifiek Die Rose), heb ik nog een stap verder gezet en ook alle fragmenten in één kolom bijeen gezet. Zodat er nu ook een synoptische vijfkolomseditie is.
Het ‘negende’ fragment, in bezit van de Beinecke Rare Book & Manuscript Library van de Yale University Library in New Haven (CT), is nog nooit uitgegeven (artikel in voorbereiding door Oosterman & van der Poel), zie: Beinecke MS 915 .
Het leuke aan dit negende fragment is dat het (op 13 regels na) het einde van Die Rose van Heinric is! Hieronder het laatste stuk van het fragment (een deel van het fragment, telling volgens hs. C): daar waar de Minnaar (de ik-figuur in zijn allegorische droom) eindelijk na veel adviezen, disputen en strijd zijn fel begeerde rozenknopje mag plukken, wat toch iets ruwer gaat dan gewenst…
| Nv mogedi horen ende verstaen | ||
| Hoe hi den knop ghinc bestaen | [14130] | |
| Doe hine hadde na sijn begeren | ||
| Dat ghijt weet ne mach niet deren | ||
| Of ghijs noch iet hadt te doene | ||
| Als ghi comt inden soete saysoene | ||
| Ende ghi knapen plucken wilt gaen | [14135] | |
| Knoppen ende rosen die scone staen | ||
| Ic rade v dat ghise behendelike leist | ||
| Dat ghi bedroghen niet ne weist | ||
| Doet also ghi hier moget horen | ||
| Vp dat ghijs niet bet cont te voren | [14140] | |
| Ende ne condijt niet doet alsic v wise | ||
| Ghi sullets lof hebben ende prise | ||
| ❡ | Die Minnere die gedrongen lach | |
| Ane die maysiere so hi best mach | ||
| Hi moeste sine hant wel steken vp | [14145] | |
| Dor die telghe al toten trop | ||
| ❡ | Doe bad hem sere Scone Ontfaen | |
| Datter niet ne worde gedaen | ||
| Outrage ghene no ouerdaet | ||
| Die Minnere hadde den raet | [14150] | |
| Dat hijt hare ghelouede vaste | ||
| Omme hem te doene meerre raste | ||
| Omme die middele so nam hi | ||
| Den rosier ende dwanckene he bi | ||
| Ende begonste die telgre roeren | [14155] | |
| Scudden ende hutsen sonder mesuoeren | ||
| Ne waer niet dat si braken iet | ||
| Maer hine conste gelaten niet | ||
| Hine moetste die scortse ontghinnen | ||
| Anders ne condi niet gewinnen | [14160] | |
| Van den rosen sijn gherief | ||
| Die hi wert hadde ende lief | ||
| So verre vort so voeren si | ||
| […] | ||
| […] | ||
| […] | ||
| […] | ||
| Ende den wech daer in te leerne | ||
| Ende die pade rechte ende cromme | ||
| Ghinc hi tzeerken al omme | [14170] | |
| Ende dede minghen daer die sade | ||
| Somen hadse met ghenen rade | ||
| No met liste ghesceeden weder | ||
| Mar die knop hi was neder | ||
| Gheuallen in dat groene gras | [14175] | |
| Dat scone ende moru was | ||
| Die opendi ende wide mede | ||
| Dit was al dat hi mesdede | ||
| Ende voer daer also met liste | ||
| Dat soes hem geen ondanc wiste | [14180] | |
| No aercheit ne gheen pensde | ||
| Also die gone die hem niet vensde | ||
| Ende ghedogede lude ende stille | ||
| Te doene al sinen wille | ||
| Maer doch clagedi blodelike | [14185] | |
| Ende seide te hem al die gelike | ||
| Met nedren sachten worden | ||
| Dat hi te broken hadde vorworde | ||
| Ende ouerdaet an hem gedaen | ||
| Daer hi te sere an hadde mesdaen | [14190] | |
| Ende dies hi ware tongemake | ||
| Nochtan hoe hi clagede die sake | ||
| Hi liet hem plucken al te gadre | ||
| Rose telgre bloemen ende bladre | ||
| Ende alle te sinen wille lecghen | [14195] | |
| Sonder enich weder secghen | ||
| Doe hi hem sach in desen staet | ||
| Ende ghecomen in so hoghen graet | ||
| Datti hem in allen sinnen | ||
| Venuse ende den God van Minnen | [14200] | |
| Ende alle die baroene mede | ||
| Hi sprac sine gracie daer ter stede | ||
| Met cussene wel vriendelike | ||
| Hem ne gedachte niet sekerlike | ||
| Van Redene die hare pine verloos | [14205] | |
| Ende te castiene plach altoos | ||
| Ende nemmer hebs Rijchede danc | ||
| Die hem ontseide den inganc | ||
| Van den pade dien hi hoede | ||
| Ende hem sweges niet te goede | [14210] | |
| Ne liete dat hiere binnen ware comen | ||
| En dan moeten er nog 13 regels volgen: | ||
| Ende ic ontspranc ende doe wast dach | [14224] |
Laat een reactie achter