Door Hella Hendriks

Regelmatig wordt naar de Oudfranse, dertiende-eeuwse Roman de la Rose verwezen in boeken en artikelen Zo ook nu weer in de Volkskrant (van 27 juni 2019) in verband met de tentoonstelling deze zomer over middeleeuwse tuinen in het Leidse Rijksmuseum voor Oudheden. Veel neerlandici weten hopelijk dat er zelfs twee Middelnederlandse vertalingen zijn: de fragmentarisch overgeleverde ‘Vlaamse Rose’ en de volledig overgeleverde ‘Brabantse Rose’ (van Heinric). Naar de Vlaamse Rose is onderzoek gedaan door Heeroma (1958) en later Van der Poel (1989). De Brabantse Rose is door zijn volledige overlevering en lengte (ruim 14.000 versregels) minder onderzocht. De editie van Verwijs uit oorspronkelijk 1868 (herdruk 1976) is noodgedwongen lang de standaard geweest.

De Brabantse Rose is overgeleverd in drie volledige handschriften: het Amsterdamse (A), het Brusselse (B) en het Comburgse (C) handschrift. En inmiddels zijn negen fragmenten van Die Rose uit andere handschriften bekend (waaronder waarschijnlijk vier fragmenten uit één handschrift: ‘handschrift D’ genoemd). Het Comburgse handschrift is opnieuw uitgegeven in de reeks Verzamelhandschriften van uitgeverij Verloren (door Brinkman & Schenkel, 1997).

Na mijn studie Nederlandse taal- en letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam heb ik veel tijd besteed aan het afschrijven van Die Rose van Heinric. Dit resulteerde uiteindelijk in één papieren exemplaar van een synoptisch-diplomatische editie van de drie volledige handschriften naast een kolom Oudfrans (editie Lecoy). In 2018 kwam het plan om eens een mooie website te maken om die editie publiekelijk bereikbaar te maken. Met hulp van Willem Kuiper is dat gelukt! Zie hiervoor mijn website met ook andere informatie over Die Rose.

Dit voorjaar heeft Janet van der Meulen aan de Vrije Universiteit (Amsterdam) college gegeven over de Roman de la Rose en de vertaling Die Rose van Heinric. Door dit college, en contact met Anne Reynders (Katholieke Universiteit Leuven) en haar onderzoek over vertaaltechnieken (specifiek Die Rose), heb ik nog een stap verder gezet en ook alle fragmenten in één kolom bijeen gezet. Zodat er nu ook een synoptische vijfkolomseditie is.

Het ‘negende’ fragment, in bezit van de Beinecke Rare Book & Manuscript Library van de Yale University Library in New Haven (CT), is nog nooit uitgegeven (artikel in voorbereiding door Oosterman & van der Poel), zie: Beinecke MS 915 .

Het leuke aan dit negende fragment is dat het (op 13 regels na) het einde van Die Rose van Heinric is! Hieronder het laatste stuk van het fragment (een deel van het fragment, telling volgens hs. C): daar waar de Minnaar (de ik-figuur in zijn allegorische droom) eindelijk na veel adviezen, disputen en strijd zijn fel begeerde rozenknopje mag plukken, wat toch iets ruwer gaat dan gewenst…

	Nv mogedi horen ende verstaen
	Hoe hi den knop ghinc bestaen	[14130]
	Doe hine hadde na sijn begeren
	Dat ghijt weet ne mach niet deren
	Of ghijs noch iet hadt te doene
	Als ghi comt inden soete saysoene
	Ende ghi knapen plucken wilt gaen	[14135]
	Knoppen ende rosen die scone staen
	Ic rade v dat ghise behendelike leist
	Dat ghi bedroghen niet ne weist
	Doet also ghi hier moget horen
	Vp dat ghijs niet bet cont te voren	[14140]
	Ende ne condijt niet doet alsic v wise
	Ghi sullets lof hebben ende prise
❡	Die Minnere die gedrongen lach
	Ane die maysiere so hi best mach
	Hi moeste sine hant wel steken vp	[14145]
	Dor die telghe al toten trop
❡	Doe bad hem sere Scone Ontfaen
	Datter niet ne worde gedaen
	Outrage ghene no ouerdaet
	Die Minnere hadde den raet	[14150]
	Dat hijt hare ghelouede vaste
	Omme hem te doene meerre raste
	Omme die middele so nam hi
	Den rosier ende dwanckene he bi
	Ende begonste die telgre roeren	[14155]
	Scudden ende hutsen sonder mesuoeren
	Ne waer niet dat si braken iet
	Maer hine conste gelaten niet
	Hine moetste die scortse ontghinnen
	Anders ne condi niet gewinnen	[14160]
	Van den rosen sijn gherief
	Die hi wert hadde ende lief
	So verre vort so voeren si
	[…]
	[…]
	[…]
	[…]
	Ende den wech daer in te leerne
	Ende die pade rechte ende cromme
	Ghinc hi tzeerken al omme	[14170]
	Ende dede minghen daer die sade
	Somen hadse met ghenen rade
	No met liste ghesceeden weder
	Mar die knop hi was neder
	Gheuallen in dat groene gras	[14175]
	Dat scone ende moru was
	Die opendi ende wide mede
	Dit was al dat hi mesdede
	Ende voer daer also met liste
	Dat soes hem geen ondanc wiste	[14180]
	No aercheit ne gheen pensde
	Also die gone die hem niet vensde
	Ende ghedogede lude ende stille
	Te doene al sinen wille
	Maer doch clagedi blodelike	[14185]
	Ende seide te hem al die gelike
	Met nedren sachten worden
	Dat hi te broken hadde vorworde
	Ende ouerdaet an hem gedaen
	Daer hi te sere an hadde mesdaen	[14190]
	Ende dies hi ware tongemake
	Nochtan hoe hi clagede die sake
	Hi liet hem plucken al te gadre
	Rose telgre bloemen ende bladre
	Ende alle te sinen wille lecghen	[14195]
	Sonder enich weder secghen
	Doe hi hem sach in desen staet
	Ende ghecomen in so hoghen graet
	Datti hem in allen sinnen
	Venuse ende den God van Minnen	[14200]
	Ende alle die baroene mede
	Hi sprac sine gracie daer ter stede
	Met cussene wel vriendelike
	Hem ne gedachte niet sekerlike
	Van Redene die hare pine verloos	[14205]
	Ende te castiene plach altoos
	Ende nemmer hebs Rijchede danc
	Die hem ontseide den inganc
	Van den pade dien hi hoede
	Ende hem sweges niet te goede	[14210]
	Ne liete dat hiere binnen ware comen
	En dan moeten er nog 13 regels volgen:
	Ende ic ontspranc ende doe wast dach	[14224]