Door Henk Wolf
Tijdens een college vergeleken studenten laatst hun uitspraak van een aantal klinkers. Een studente was aan haar uitspraak makkelijk te herkennen als Tukker en toen ze vertelde uit welke plaats ze kwam, riepen als op afspraak een paar anderen: “Hengelooo!”. Hoewel ze zelf geen Oost-Nederlanders waren, deden ze dat met de opvallende monoftongische uitspraak van de -oo-. De Twentse studente verzuchtte daarop: “Dat doen mensen nou altijd.”
Het is een bekend verschijnsel, met veel gezichten. Wie een Vlaamse tongval hoort, roept met een geknepen stemmetje ‘Allez!’. Wie iemand als Fries identificeert, roept: ‘Moai, no?’ met een overdreven stijgend toonverloop. De Surinamer moet een ‘Jawel, hoor!’ met overdreven bilabiale -w- en gerekte klinkers verdragen en wie Duits blijkt te zijn, ontkomt soms niet aan een bijtend uitgesproken ‘Jawohl!’.
Mea trouwens culpa, want ik doe er ook weleens aan mee, net als heel wat van mijn in taal geïnteresseerde en vaak uiterst meertalige vrienden en collega’s. Het is een wat kinderachtig automatisme.
Er zit vaak iets van verbazing in. Ik doe het nooit bij Friezen en al heel lang niet meer bij Groningers, want die kom ik elke dag tegen. Je moet je eventjes verbazen over iemands tongval en die verbazing wordt in zo’n flauw uitspraakje geuit.
Ik vraag me af of het verschijnsel een naam heeft en of het al eens ergens is beschreven. Wie het weet, mag het zeggen.
Goedendag,
Is de uitspraak van de R wel eens onderzocht? Ik denk dat de uitspraak ervan veel kan vertellen over de streek waar iemand is opgegroeid én over de plaats waar hij/zij (het gezin waar hij/zij is grootgebracht) zich bevindt op de maatschappelijke ladder. Groet, John van Hulst
Zouden we zulke karakteriseringen misschien tot de sjibbolets kunnen rekenen? Mensen karakteriseren dialectsprekers bijvoorbeeld ook met zulke min of meer vaste uitspraken. Denk aan ‘broudje èè met èù’ voor Den Haag, of (meer lokaal in Noord-Brabant) ‘Skendelse skoljong mi skon skoewn’ voor Schijndel.
Er bestaat natuurlijk eigenlijk helemaal geen dialect, zoals er ook geen standaard Nederlands bestaat. Of hooguit als geschreven gestandaniseerde taal. En ook de gestandaniseerde taal verandert dagelijks. Nederland is ook geen land, maar een verzameling steden en gewesten: de Republiek der… Het is randstedelijke arrogantie om het Tukkers, Gronings, Vlaams, Limburgs, Fries, Zeeuws, Zwols, Sittards etc, etc. tot de ‘dialecten’ te rekenen, alsof ‘het ‘standaard Nederlands alleen in Haarlem en Amsterdam (en dan nog alleen door de gezeten, witte, wat oudere Nederlander) gesproken zou worden. Ik kan me wild ergeren aan het op de treurbuis ondertitelen van Vlamingen, Brabanders etc. al helemaal omdat dat vaak op een volstrekt stompzinnige manier en vol fouten gebeurt en boven afleidt van wat er op dat moment eigenlijk gezegd wordt. ff nadenken en begrip opbrengen voor de spreker/spreekster helpt meer dan een arrogante ondertiteling. Laat staan die dommer clichés.
Voor de goede orde: ik ben geboren in het Haagje, werkte lang in Zwolle en woon al vrijwel mijn hele leven in Amsterdam. En fiets graag en veel in Groningen en Twente..
“Ik vraag me af of het verschijnsel een naam heeft en of het al eens ergens is beschreven.”
Het gaat denk ik om de algemene neiging om mensen van buiten de groep te beschimpen. Kees van Kooten zou iets als ‘vreemdschimp’ of ‘dialectschimp’ ervoor bedenken, maar dan een beter klinkende vondst. Tongtreiteren? Dialectdisrespect?
Volgens mij bestaat dat woord allang, namelijk ‘nabouwen’…
als ik nabouw, dan is dat niet om te treiteren, te schimpen, maar om te laten merken hoe leuk ik het dialect dat ik dan hoor, vind. egaal 😉 welk dialect. en, toegegeven, ook om te kijken of ik het (weer!) goed had uit welke streek precies.
Hmmm, zit wat in. Doe ik ook. Maar hoe ervaart de ander dat? Als ik vind, dat mijn vriendin zeurt, zet ik net zo’n stemmetje op. Vind ze niet leuk. Terecht. Dan zegt ze: ‘moet je me weer nabouwen?’
Spellen we dat niet als ‘nabauwen’, met au?
Zeker, dat spel je met ‘au’. Dank Frans!
Nabauwen: spottend napraten
http://www.etymologiebank.nl/trefwoord/nabauwen
https://www.nrc.nl/nieuws/2014/05/10/dwangcliches-1375598-a751971
Jammer genoeg een betaalmuur.
Het doet me denken aan van die grappen over talen, waarin een opvallende klank uit de taal ‘belachelijk’ wordt gemaakt. We schreven er bij Milfje ooit dit stukje over: http://milfje.blogspot.com/2018/09/porre-van-vorre-en-neukemeuvel.html
Wat mij betreft mag je het een ‘papegaai-reflex’ noemen. Vanwege een familierelatie ben ik al langer dan een half leven het meest bekend met deze ’tongval-echo’: ”Oooh, oet Zjwaaame”. Inderdaad, zij is geboortig uit Swalmen bij Roermond.
Maar ’tongval-echo’ vind ik wel een mooiere naam dan papegaai-reflex. Ik stem alvast op tongval-echo.
En verder doet het me genoegen dat ter aanduiding van een palataal ‘gewoon’ een j wordt toegevoegd, ook op het plaatsnaambord van Zjwame. Je ziet veel geworstel met sh, ch en sch op dat gebied.
Wat mij laatst is opgevallen, is dat Twentenaren in de omgeving van Rossum juist die lang-gerekte niet gebruiken in de plaatsnamen. Het grappige wordt Hengel, wordt Weersel, wordt Maarkel enzovoorts. Dit in ogenschouw nemend lijkt het er soms op dat namen als juist worden gebruikt door anderen om Twentenaren mee te identificeren
Mijn excuus, een deel van mijn antwoord is weggevallen. Dit is mijn volledige bericht:
Wat mij laatst is opgevallen, is dat Twentenaren in de omgeving van Rossum juist die lang-gerekte ‘oo’ niet gebruiken in de plaatsnamen. Het grappige ‘Hengeloo’ wordt Hengel, ‘Weerseloo’ wordt Weersel, ‘Markeloo’ wordt Maarkel enzovoorts. Dit in ogenschouw nemend lijkt het er soms op dat namen als ‘Hengeloo’ juist worden gebruikt door anderen om Twentenaren mee te identificeren
er zijn overigens eigenlijk 4 hengelo’s: hengelo (zgn. abn-uitspraak), hengelo (o), hengelo (g) en hengeloooo (de verlengde ooo in beide laatste hengelo’s)