Door Ronny Boogaart
Volgens het Algemeen Dagblad van 13 september jl. wil de Britse zanger Sam Smith voortaan niet meer met hij worden aangesproken, maar met hen of hun, aangezien hij zich niet exclusief mannelijk of vrouwelijk voelt. Ik vraag me af hoeveel lezers van het AD dit bericht begrijpen. Ikzelf in elk geval niet meteen. Wat moet ik nou zeggen als ik Sam tegenkom of een stukje over hem/hen/hun schrijf?
Als je Sam Smith tegenkomt
Om te beginnen suggereert het bericht dat Sam Smith nu wel steeds met hij wordt aangesproken, maar dat lijkt mij sterk. Als mensen dat bij mij zouden doen, zou mij dat ook irriteren, maar dat heeft niet zoveel met non-binariteit te maken. Bovendien is het erg verwarrend:
- Zeg Sam, komt hij dit jaar nog in de Ziggo Dome optreden?
Als deze vraag aan Sam Smith wordt gesteld, kan hij niet naar de zanger zelf verwijzen. Dat probleem bestaat ook als je hen of hun gebruikt, zoals Sam Smith volgens het AD ‘aangesproken wil worden’:
- Zeg Sam, komen hen/hun dit jaar nog in de Ziggo Dome optreden?
Als je iemand aanspreekt, gebruik je natuurlijk niet de derde maar de tweede persoon:
- Zeg Sam, kom jij dit jaar nog in de Ziggo Dome optreden?
De persoonlijke voornaamwoorden van de tweede persoon zijn van zichzelf niet mannelijk of vrouwelijk, dus als we Sam op straat tegenkomen, hebben we sowieso geen probleem. De wens van Sam Smith betreft niet de manier waarop hij/hen wil worden ‘aangesproken’, maar de manier waarop je naar hem/hen verwijst als je in de derde persoon over hem/hen praat, dus als hij/hen er zelf niet bij is.
Als je over Sam Smith praat
Ingewikkeld aan het bericht is verder dat Sam natuurlijk helemaal geen uitspraak over het Nederlands heeft gedaan maar over het Engels. De Engelse tweet waarop het Nederlandse bericht is gebaseerd, luidt:
Het hele idee dat je ‘je eigen voornaamwoorden’ zou kunnen ‘kiezen’ of ‘veranderen’ en dat vervolgens iedereen die zou gaan gebruiken, is natuurlijk gek, maar dat heeft Sam Smith niet zelf bedacht. (In Engelstalige dating apps heb je in je profiel zelfs al een categorie ‘my pronouns’.) De bedoeling is in elk geval dat je naar Sam Smith verwijst met de persoonlijke voornaamwoorden van de derde persoon meervoud. In het enkelvoud moet je kiezen tussen he en she, maar dat onderscheid verdwijnt in het meervoud dus in het Engels kun je they/them gebruiken als genderneutraal voornaamwoord. In het Nederlands zou dat dan worden:
- Goed nieuws over Sam Smith. Ze komen dit jaar in de Ziggo Dome optreden!
Met een meervoudsvorm terugverwijzen naar een enkelvoud – het is even wennen, maar dit is wel wat Sam graag wil dat we in het Engels doen. (In het Engels is dat trouwens wat minder ongebruikelijk dan in het Nederlands; je kan ook zeggen Someone lost their wallet.) In het Nederlands is de meervoudsvorm ook genderneutraal, dus dat zou hier ook best kunnen. Maar waarom noemt het AD voor het Nederlands dan alleen hen en hun, de vormen voor het lijdend en meewerkend voorwerp, en niet ze/zij, de onderwerpsvorm? Wil Sam Smith of het AD nu dat we massaal onderwerps-hun gaan gebruiken en dus zeggen: Hun komen dit jaar in de Ziggo Dome optreden? Of bevat het bericht eigenlijk gewoon een vertaalfout en had they/them vertaald moeten worden als ze/zij/hen/hun?
Genderneutraal hen/hun
Nou nee, allebei niet. De vertaler van de tweet (of van het Engelstalige nieuwsbericht) heeft vermoedelijk gewoon opgezocht wat in het Nederlands geldt als genderneutraal voornaamwoord voor de derde persoon enkelvoud. Nu heeft het Nederlands de pech dat de meervoudsvorm ze/zij dezelfde is als de vorm waarmee je in het enkelvoud naar vrouwen verwijst; je ziet het verschil alleen aan het ‘getal’ van de persoonsvorm. Dat Sam Smith niet langer hij maar ze/zij wil worden genoemd, is niet zo makkelijk uit te leggen. Dat is waarschijnlijk één van de redenen dat in het Nederlands een andere oplossing is gekozen. Ik had het zelf niet meteen paraat, maar hen/hun heeft een paar jaar geleden de Verkiezing van het Non-Binaire Voornaamwoord gewonnen. Het onderscheid tussen hen en hun heeft hier trouwens niks met lijdend en meewerkend voorwerp te maken: hen is het genderneutrale persoonlijk voornaamwoord (in alle zinsdeelfuncties, dus blijkbaar inclusief het meewerkend voorwerp) met hun als bezittelijk voornaamwoord. Die laatste is Sam in hun tweet vergeten, maar hun is hier eigenlijk de vertaling van their.
Het wordt dus:
- Goed nieuws over Sam Smith. Hen komt dit jaar in de Ziggo Dome optreden!
Dat het zo bedoeld is, blijkt ook verderop in het bericht, waar de AD-journalist schrijft:
- In maart zei de 27-jarige zanger dat ‘hen’ al sinds ‘hun’ jeugd worstelde met ‘hun’ identiteit.
De persoonsvorm (komt, worstelde) is nu wel enkelvoud, maar aangezien we hen alleen als een meervoudsvorm kennen, blijft er toch iets wringen. Bovendien lijkt ‘non-binair’ per definitie een enkelvoudig concept, terwijl dat meervoud zowel in de Nederlandse als in de Engelse oplossing toch weer het idee van mannelijk én vrouwelijk oproept.
Maar is er een betere oplossing? Als we het enkelvoud willen handhaven, is er nog de onzijdige vorm het, maar Het treedt op in de Ziggo Dome klinkt onaardig en bovendien is onzijdig toch nog iets anders dan niet-binair. Hij of zij is ook geen optie: Hij of zij treedt op in de Ziggo Dome betekent dat je niet weet of Sam een zanger of een zangeres is, maar ook dat het niet allebei tegelijk waar is. Dan is hij én zij eerder een optie, maar dan ben je nog steeds behoorlijk binair bezig en daar hoort eigenlijk ook weer een meervoudsvorm bij.
Het aanwijzend voornaamwoord is al genderneutraal
Maar het Nederlands heeft wel een optie die het Engels niet heeft: je kan ook naar personen verwijzen met het aanwijzend voornaamwoord die en dat kan zowel bij mannen als bij vrouwen.
- Goed nieuws over Ed Sheeran/Adele. Die komt dit jaar in de Ziggo Dome optreden!
We kunnen die dan ook rustig voor Sam Smith gebruiken. Die heeft niet alleen als voordeel dat het genderneutraal is, maar het kan ook nu al in alle zindeelfuncties gebruikt worden. En het mag ook van het Transgender Netwerk Nederland, dat die verkiezing van het non-binaire voornaamwoord organiseerde.
Ik zie nog wel twee problemen. Ten eerste maken taalgebruikers natuurlijk niet voor niks onderscheid tussen persoonlijke en aanwijzende voornaamwoorden. Het verschil tussen hij/zij en die is weliswaar vaak subtiel, maar het is een onderscheid dat voor non-binairen dan helemaal niet meer gemaakt kan worden want die zijn dus altijd die. Het is soms handig om het aanwijzend in plaats van persoonlijk voornaamwoord te gebruiken om duidelijk te maken dat je naar ‘de laatstgenoemde’ verwijst. De volgende zin is eigenlijk dubbelzinnig:
- Ed Sheeran mailde Passenger. Hij treedt dit jaar in de Ziggo Dome op.
Wie treedt er nu in de Ziggo Dome op? Het persoonlijk voornaamwoord in de tweede zin kan in principe zowel naar Ed Sheeran verwijzen als naar Passenger. Als je het aanwijzend voornaamwoord gebruikt, dan weet je zeker dat het Passenger is:
- Ed Sheeran mailde Passenger. Die treedt dit jaar in de Ziggo Dome op.
Maar als je nu Ed Sheeran vervangt door Sam Smith, dan gaat dat niet per se op. Want die kan dan ook nog steeds niet-binair naar Smith verwijzen. Aan de andere kant: de zin met hij zou dan juist weer niet dubbelzinnig zijn, want die moet dan wel over Passenger gaan. (Denkt u hier rustig even over na, dat heb ik ook gedaan.)
Daarnaast blijft er het probleem van het bezittelijk voornaamwoord. Als we niet voor de meervoudsvorm hun willen gaan, dan moeten we daar nog steeds kiezen tussen zijn of haar. Misschien kunnen we diens wat afstoffen en beschouwen als de bezittelijke variant van het genderneutrale die; de vrouwelijke vorm dier is toch al zo goed als uitgestorven.
Sam Smith zou er vast mee in diens nopjes zijn.
.jpg){kind=link}
hoe of wat ik over of naar sam smith schrijf is nog altijd mijn privé- en, als ik wil, intellectueel eigendom. mijn gedachten en mijn taal zijn mijn belangrijkste privébezit. het is hier geen “1984”. idiote genderneutrale activisten kunnen me wat. ze gooien mijn geschriften met hij of zij of het, of, in het geval van sam smith, die met gespleten persoonlijkheid en schizofreen, maar weg (wel co2-neutrale, milieuvriendelijke manier hè1).
bij het rijtje lhbt mis ik nog andere gediscrimineerden p, b en n. (pedofiel, bestiaal, necrofiel). ook aparte pronomina?
het zal vast nog wel gekker worden. hoop het niet mee te maken, indien toch, doe ik er niet aan mee.
Algemeen Dagblad:
Sam snapt dat niet iedereen direct zijn wens zal overnemen. ‘Maar probeer het alsjeblieft. Ik hoop dat jullie mij zullen zien zoals ik mezelf nu zie.’ De zanger is naar eigen zeggen nog niet in staat om uitgebreid te praten over wat het betekent om non-binair te zijn. ‘Maar ik kan niet wachten op de dag dat ik dat wel ben. Voor nu wil ik gewoon zichtbaar en open zijn. Als je vragen hebt of je afvraagt wat dit allemaal betekent: ik wil het zo goed mogelijk uitleggen.’
‘Ik hou van jullie. Ik ben doodsbenauwd maar voel me nu super vrij. Wees aardig’, zo besluit Sam.
LHBT op gelijk niveau zetten met pedofilie en bestialiteit… Het is inderdaad geen 1984, ook geen 1884. (En evenmin een fundamentalistische christelijke/islam samenleving.)
Je hoeft het niet met hem eens te zijn om normaal met mensen om te kunnen gaan. Beschaving is een kleine moeite.
ja, dat was niet erg kies van mij. natuurlijk p, b, en n. niet gelijk stellen met lhbt. gelukkig en terecht vinden de meeste mensen dat pbn wél buitenspel moeten worden gezet. wél vind ik dat sam en anderen die op een of andere manier extra aandacht opeisen (of vragen) juist discriminatie in de hand werken, als het ware zichzelf discrimineren.
Hoi Harry, non-binair persoon hier, en ja ik gebruik hen/hun voornaamwoorden. Vraagje aan jou: wil je dat de taal de mensheid beheerst, of de mens de taal beheerst? Ik ben namelijk van mening dat wij als mens taal aanpassen aan onze leefomgeving.
In geval van het binaire gender systeem, is die beheersing vaak nog een beetje omgedraaid. Hoe wij praten, verandert hoe wij denken. Als wij een taal hebben waar je alleen man of vrouw kunt zijn, dan gaan wij ook zo denken. Denk maar aan hoe wij ons kleden of verschillende haarproducten. Het maakt echt niet of je “mannenshampoo” gebruikt, hoor. Zijn dezelfde chemische stofjes die je in je haar smeert als “vrouwenshampoo”, wat je gender ook is.
Als ik aandacht wil trekken, zet ik liever een gekke hoed op. Is veel leuker! Kan iedereen lachen, en hoef ik ook geen vervelende reacties te lezen zoals hoe ik mij van binnen voel (hoe ik mij nooit heb kunnen identificeren als man- of vrouw-zijnde) dat dat voor iemand op internet vergelijkbaar is met pedofilie. Tja dat is toch niet zo ‘kies’, zoals jij het al zei.
Dat het even wennen is qua taal, dat snap ik. Het is weer terug naar groep 3 gaan en woordjes leren. Dat is vervelend, maar het zet (hopelijk) ook je denkbeeld open. Verandering en aanpassing is vaak niet leuk, maar het is mogelijk! Mijn omgeving schiet nog vaak genoeg de fout in en dan verbeter ik ze snel met hoe ik liever word aangesproken, en dan gaan we weer verder. Niks aan het handje!
Daar heb ik begrip voor. Want het kost tijd om aan nieuwe taal te leren. Waar ik geen begrip voor heb, zijn mensen die mij, en velen met mij, willen afschilderen als mentaal gestoord (“schizofreen” – jouw woord). Dat maakt je gewoon, in mijn intellectuele en eigen gedachte, een klasse-A eikel.
Beste Nota Bene? Noord-Brabander?
Gezien mijn ongenuanceerde eerste reactie begrijp ik dat je me een klasse a eikel noemt Heb je voor die categorie ook een nieuw pronomen 😉 ?
Met mijn 2de reactie hoopte ik genuanceerder te zijn, maar dat is blijkbaar niet gelukt dus hier volgt een nieuwe poging.
In en uit principe accepteer ik eenieder zoals hij is. Uit principe omdat ik vind dat dat moet, dat wij allen niet gelijk, maar wel gelijkwaardig zijn. In principe omdat dat kan veranderen als de ander kwaad wil t.o mij, mijn naasten, andere mensen en de wet. Dat kwaad willen is bij Sam en jou en lhbt natuurlijk niet het geval.
Accepteren gaat prima, begrijpen is veel lastiger, zo niet onmogelijk. Daar zouden Sam en jij dan weer begrip voor moeten hebben, waarbij dan, vind ik, niet de door jou gebezigde term “in de fout gaan” hoort.
Tot slot. Schizofreen betekent niet gestoord. σχίζειν=splijten φρήν=brein. In ieder geval zegt Sam: ik weet het niet man of vrouw oftewel torn between two… (in dit geval geen lovers). Van mij hoeft hij (noch jij) niet: feeling like a fool. Ik hoop dat je het lied kent waarnaar ik hier verwijs, anders sta ik hier wel voor fool. 😉
Sam zegt dat hij zich vrij voelt, maar ook doodsbenauwd (kan vlgs mij niet samen). Maar dat doodsbenauwde moet er in ieder geval uit.
Of dat kan met pronomina, betwijfel ik dus en vind ik ook niet nodig voor mijn acceptatie.
Hoi Harry,
Ik snap je gedachte over schizofrenie maar in dit geval gaat jouw uitspraak niet op. Non-binairiteit is niet “ik weet niet of ik een man of een vrouw ben” maar “ik ben én geen man, én geen vrouw.” Het is een genderidentiteit op zich. Dat vereist natuurlijk dat je je openstelt voor het feit dat er meer dan twee genders zijn (als je de onderzoeken die dit bewijzen wilt lezen; hit me up) maar verder is er niks mis met iemand die non-binair is en lijdt diegene zeker niet aan een mentale ziekte.
omdat ik zag dat op dit onderwerp weer gereageerd heeft (judith), wil ik ook nog even op jouw “niet lijden aan” reageren. als je ergens niet aan lijdt hoef je er ook geen medicijnen tegen te slikken of pleisters op te plakken, in dit geval ongebruikelijke voornaamwoorden, en hoef je ook niet doodsbenauwd te zijn.
De oplossing ‘die’ vind ik leuk en goed gevonden en zo veel reëler dan hen/hun, maar naast de problemen die je noemt, is er m.i. nog eentje. Er is namelijk ook een persoonlijk voornaamwoord ‘die’ en dat is “helaas” mannelijk. Om een voorbeeld te noemen: Willy zou wel willen bergbeklimmen, maar dat kan die natuurlijk niet. (Hoewel er veel vrouwelijke Willy’s zijn, is de Willy in deze zin duidelijk een man. ‘die’ is hier een variant van ‘ie’) Je ziet het niet zo vaak op schrift (soms wel), maar je hoort het elke dag een heleboel keer.
Dus iemand voelt zich noch man noch vrouw (of juist van allebei in meer of mindere mate iets, of iets ertussenin, of welke vormen non-binair er nog meer zijn) . Maar dan nog steeds is het slechts één persoon, niet twee personen. Ik kan er echt niet aan wennen om daarvoor een reeds lang als meervoudsvorm geaccepteerde verwijswoord te gebruiken. Ik vind dat namelijk juist heel “gespleten” overkomen. Dan maar gewoon steeds de eigennaam blijven herhalen? Sam Smith laat weten dat Sam in Amsterdam komt optreden? Ook gekunsteld, maar voor mijn gevoel beter dan meervoud voor één persoon. Tenzij het de koning is, die mag “wij” zeggen over zichzelf 😉