• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Waar zijn taalnormen voor bedoeld?

29 februari 2020 door Marten van der Meulen 14 Reacties

Door Marten van der Meulen

Ik raakte gisteren verzeild in een interessant gesprek op Twitter. Aanleiding was deze tweet:

https://twitter.com/ReneeWittens/status/1233388145745580034

Het ging om het nummer Niks mooiers as dat van Daniël Lohues. Omdat dit soort uitspraken me altijd enorm prikkelt, probeerde ik wat achtergrondinfo te geven over de beregeling van als/dan en het gebruik daarvan in dialecten. Er ontspon zich een gesprek dat, zoals dat gaat op Twitter, soms meer en soms minder zinnig was. Maar het probleem zit eigenlijk al aan het begin: waarom zou je ‘groter dan’ schreeuwen tegen Daniël Lohues?

Drents

Daniël Lohues staat er namelijk om bekend dat hij in Drents dialect zingt. Ook in Niks mooiers is dat duidelijk waarneembaar:

Het meest springen (voor mij althans) de uitspraakverschillen in het oor (veul voor veel, wol voor wil), maar er zijn nog meer dialectkenmerken. Zo ligt de frase Pa pompt ons de boot op mooi in het verlengde van de ‘algemener oostelijke voorkeur voor ‘wederkerende verbindingen’ (zoals wordt besproken in de inleiding op het Drents van Bloemhoff en Nijkeuter, p. 69). En er wordt dus consequent niks mooiers as dat gezongen. In het Standaardnederlands is hier voor veel mensen dan de norm, maar in het Drents is, voor zover ik weet, mooier als heel normaal. Sterker nog: het is de norm binnen die taalvariëteit. Is het dan terecht om te zeggen dat dit mooier dan moet zijn? Het lijkt me niet.

Schrijven, niet spreken

Dit nu is precies het probleem met veel taalnormen: hoewel ze zijn bedoeld, bedacht zelfs vaak, voor bepaalde omstandigheden, zoals formele schrijftaal, passen mensen ze breder toe. Dat is begrijpelijk, maar eigenlijk ook vreemd: verschillende situaties kennen immers verschillende normen. Geschreven en gesproken taal zijn natuurlijk duidelijk nauw verwant, maar kennen toch ook duidelijk verschillende, vaak impliciete normen. Denk alleen al aan de uitspraak van werkwoorden en meervouden op -en: in gesproken taal is het tot aan het journaal aan toe prima om die -en weg te laten, in geschreven taal is dat ondenkbaar. Je hoort er niemand over, omdat het volgens mij nooit fout gaat, maar de norm bestaat wel degelijk in beide omstandigheden.

Wanneer je de ene variëteit gaat beoordelen op de normen van een ander treden er problemen op. Denk aan kleding: op een bruiloft heersen andere kledingnormen dan op het voetbalveld, maar je gaat iemand op het voetbalveld niet aanspreken omdat zij zich , in voetbaltenue getooid, niet houdt aan de normen van de bruiloft. Zij houdt zich dan namelijk aan de norm die binnen die situatie acceptabel is. Precies zoals Daniël Lohues doet: je zou hem hoogstens kunnen aanspreken op het feit dat hij überhaupt in dialect zingt, maar dat lijkt me behoorlijk onzinnig. Binnen zijn taalsysteem houdt hij zich aan de regels.

Meer problemen

Toch gebeurt het heel vaak dat mensen taalnormen breder toepassen dan ze misschien zijn bedoeld. De wens voor beregeling is er ook niet minder om geworden. Waar het WNT in 1901 al zei dat dat hele warme weer in het spraakgebruik gangbaar was, zijn er tegenwoordig nog steeds/weer/meer mensen (ik weet niet wat het is) die dit ook in gesproken taal verbeteren of afkeuren. Wat niet helpt is de toename van openbaar beschikbare informele genres, zoals sociale media. Ook al is het medium geschreven, de taal die hierop wordt gebruikt is niet zo makkelijk te classificeren als gesproken of geschreven tekst. Dit levert problemen op: volgens welke normen beoordeel je die taal dan? Kijk bijvoorbeeld naar dat gewraakte me als in me fiets. In schrijftaal zeer onacceptabel, in gesproken taal doet iedereen en ze moeder het. Toch levert de overgang van gesproken naar informeel geschreven taal problemen op.

Ik vind dit een onwenselijke situatie, maar is er iets aan te doen? Ik weet het niet. Ik geloof wel in een grotere bewustwording van deze variatie. Ik sluit me daarom aan bij wat het Meesterschapsteam bewuste taalvaardigheid noemt. Maak leerlingen bewust van het feit dat er variëteiten van het Nederlands zijn waar ‘mooier als’ beter is dan ‘mooier dan’, en er is misschien al wat gewonnen. Maar uiteindelijk is taal ook een sociaal en groepsvormend vehikel: goed en fout zijn daar onontkoombare onderdelen van. Maar daar hoeft Daniël Lohues in ieder geval geen slachtoffer van te worden.

Dit stuk verscheen eerder op het blog van Marten van der Meulen

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel

Lees Interacties

Reacties

  1. Bert Mostert zegt

    29 februari 2020 om 17:53

    Van der Meulen begint zelf al met het probleem in zijn titel (hoe leuk is dat?!): daar scheidt hij “waarvoor” in “waar” en “voor” terwijl mij en iedereen denk ik sinds Charivarius, is geleerd dat zo’n scheiding “niet mag”.
    Het dan/ als probleem is in de 17de of 18 de eeuw “opgelost” door beschaafde mannen die “dan” correcter vonden. Denkelijk heeft dat te maken met het feit dat “als” beschouwd werd als streektaal, onbeschaafd en afwijkend van het Hollands. In Vlaanderen wordt ook “even snel (bv. in sportjournalistiek) dan” gezegd.
    Inderdaad ontkomen we niet aan goed en fout, anders verstaan we elkaar niet meer en kunnen anderstaligen onze taal niet leren. Problematisch, voorzichtig gezegd, wordt die normering, als zij uitgebreid wordt naar andere aspecten van de persoon: “als je zo spreekt, deug je niet”. Taal zal wel altijd dansen op het slappe koord blijven.

    Beantwoorden
    • Peter-Arno Coppen zegt

      29 februari 2020 om 22:10

      De regel dat je voornaamwoordelijke bijwoorden niet zou mogen splitsen wordt alleen nog onderwezen door leerkrachten die na schooltijd onmiddellijk weer terugkeren onder een grote steen, waar ze al decennia hun dagen slijten. Leraren die ook weleens in de zon komen, en ook leerlingen die na de schoolgaande leeftijd op taalgebied nog enige ontwikkeling doormaken, kennen de officiële taalnorm, die hier staat.

      Beantwoorden
      • Harry Reintjes zegt

        29 februari 2020 om 23:48

        is norm hetzelfde als advies?

        Beantwoorden
      • Harry Reintjes zegt

        1 maart 2020 om 02:13

        Als er geen norm voor iets meer is
        Ja, dan zit ik zeker mis
        Maar waarom dan een taaladvies
        Ik doe dan wat ik zelf verkies
        En in klaslokaal, collegezaal
        Zeg ik, bekijk ‘t lekker allemaal
        Ik ga me weer verstoppen
        Onder m’n steen of in de zon
        Wend je maar tot de heer Coppen
        Die alles beter weten kon

        Beantwoorden
      • Bert Mostert zegt

        1 maart 2020 om 09:48

        Ironie verstaan is niet eenieder gegeven. Dat leidt tot zure en verongelijkte reacties als bovenstaande.

        Beantwoorden
        • Harry Reintjes zegt

          1 maart 2020 om 12:22

          zuur? ironie? een zachtmoedige reactie na een brute aanval op goede onderwijsmensen.

          Beantwoorden
          • Bert Mostert zegt

            1 maart 2020 om 13:08

            Mijn reactie was op de woorden van de hooggeleerde Coppen. De opmaak van Neerlandistiek is hier verwarrend, maar zelf had ik ook duidelijker moeten zijn.

            Beantwoorden
            • Harry Reintjes zegt

              1 maart 2020 om 13:19

              duim omhoog

              Beantwoorden
          • Drabkikker zegt

            1 maart 2020 om 20:06

            De brute aanval was m.i. vrij duidelijk tegen slechte onderwijsmensen gericht.

            Beantwoorden
            • Harry Reintjes zegt

              1 maart 2020 om 22:11

              Aha, dus de goede docenten zijn de zonnige etc.
              De slechte zijn dan zij die de onsplitsbaarheidsnorm hanteren. Hoe weet Coppen dat die onder een steen terugkeren en niet thuis verder gaan zoeken naar nog meer motieven voor onsplitsbaarheid of onderzoek doen naar de verschillen tussen los/vast.
              bijv. in de uitspraak: snel/langzaam, 1 of 2 klemtonen. ernáár (geen pauzetje, snel 1 hoofdklemtoon), ér náár (pauzetje, langzaam, 2 hoofdklemtonen) en zelfs verschil in betekenis: hij zag het verminkte lichaam en keek ernáár of en keek ér náár (hij keek me er toch naar=eng oid).
              Excuus van Coppen niet nodig. Docenten weten heus van zichzelf wel of ze het goed of minder goed doen, meestal ook door de clevere koppen 😉 , intelligente leerlingen die de regels kennen, maar ook verder kijken dan…

              Beantwoorden
              • Drabkikker zegt

                2 maart 2020 om 08:35

                Verder kijken is zonder meer aan te bevelen inderdaad.

  2. veraldereerd zegt

    1 maart 2020 om 08:01

    Het Drèèns heeft een andere ontwikkeling deuremaakt as (!) het Hooghaarlemmerdieks. Blief veural brulln teegn de radio zuk zegng . Ok wanneer wij zegt old i.p.v oud of as wij zegt : Ik hebbe de vrouwe ziek.. Jao van diftongering hebe wij nooit eheurd en wij maakt ongrammaticale zinn.

    Beantwoorden
    • veraldereerd zegt

      1 maart 2020 om 08:03

      O ja en spellingfoutn zoas hebe i.pv. hebbe

      Beantwoorden
  3. Jan Uyttendaele zegt

    1 maart 2020 om 08:40

    Er is nu eenmaal een standaardtaal. Leraren worden geacht die op school tijdens hun lessen te gebruiken. Taaladvies kan hen daarbij helpen. Alle taalvarianten kunnen en mogen naast elkaar gebruikt worden, maar als die behoren tot het Standaardnederlands is het communicatiebereik veel groter. Daarom worden er afspraken gemaakt. Het is normaal dat elke taalgemeenschap streeft naar een communicatiemiddel dat bruikbaar is in het hele taalgebied, ook om misverstanden te vermijden en om anderstaligen te helpen om te communiceren in het Nederlands. Hetzelfde geldt overigens voor de spelling. Daar is zelfs sprake van een wettelijke verplichting: op school ben je als leraar verplicht om de officiële spelling te gebruiken. Voor de spelling is er dus een officiële norm, voor andere aspecten van het taalgebruik is er alleen maar een advies.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Jonathan Griffioen • Abnormale kinderen

Ja, Rutger Kopland is blauw.
M. Vasalis is blauwer,
veel blauwer, rode grond met blauwe
bergen. Kopland is grijzer, ik zag nooit
grijzer blauw.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

LEER DER PROPORTIËN

Het teentje maan dat gisteren te klein was
maar nu zo klein dat ik het op zijn plaats vind staan,
er is steeds minder nodig om het te bedekken,
steeds minder nodig om het te verstaan.

Bron: Het zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

10 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

23 mei 2025: Nijmegen taalhoofdstad

16 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1903 Cornelis Stutterheim
1904 Leendert van Dis
sterfdag
2020 Hugo Ryckeboer
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
%d