We hadden het vandaag eigenlijk feestelijk willen openen aan het Meertens Instituut, maar dat doen we nog wel een keer. Ondertussen willen we deze fraaie site niet gesloten houden: Middelnederlands.nl. – een naslagwerk vooral voor de dialectvariatie in de dertiende, de veertiende en de vijftiende eeuw – gedocumenteerd in de vorm van honderden kaarten die aangeven hoe woorden in officiële documenten gespeld werden.

Middelnederlands.nl is het werk van Piet van Reenen, emeritus hoogleraar Frans aan de VU, maar al decennia geïnteresseerd in variatie in het Nederlands, in historische taalkunde én in cartografie. Dit project, dat hij na zijn emeritaat uitvoerde aan het Meertens Instituut, brengt dat allemaal samen.

Van Reenen maakte alweer enige tijd geleden een computerverzameling (een ‘corpus’) van officiële documenten uit de veertiende eeuw. Dat corpus is nog steeds de basis van de website. Strikt genomen kun je natuurlijk geen uitspraakinformatie uit die documenten halen en alleen informatie over spelling, maar doordat men indertijd vermoedelijk min of meer fonetisch spelde, kunnen we er ook het een en ander uit afleiden over klankvariatie. En omdat er voor veel verschijnselen kaarten uit meerdere perioden zijn, kun je ook zien hoe een en ander veranderde.

Neem de volgende kaart, over het gebruik van naar de stad in plaats van na de stad (dat laatste was de oudere vorm) in de veertiende eeuw:

Hoe donkerder een gebied, hoe vaker naar (of naer, in ieder geval een vorm met een r) voorkomt in documenten. Het inzetje toont hoeveel relevante documenten er zijn aangetroffen in ieder gebied en laat dus zien dat er weliswaar her en der wat lege vlekken zijn, maar dat voor een groot deel van het taalgebied er zulke documenten zijn. Alleen worden daar dus geen naar de stad-achtige vormen in aangetroffen. De nieuwe vorm werd dus alleen door klerken (of nabij) het graafschap Vlaanderen gebruikt, en is dus vermoedelijk daar ontstaan.

Er is in dit geval ook een kaart over de 13e eeuw, die laat zien dat het verschijnsel nog eerder vooral een Oost-Vlaams fenomeen was:

Zo kun je dwalen door de latere middeleeuwen en zien hoe vormen opkomen.. Een enorme aanwinst voor ons begrip van hoe het ‘officiële’ geschreven Nederlands vorm kreeg in deze vormen.

Piet heeft zich in de loop van de tijd door voortreffelijke mensen laten bijstaan, zoals de wiskundige Evert Wattel die het algoritme bedacht voor de verschillende grijstinten en Matthijs Brouwer die de website maakte. Niet lang geleden promoveerde Chris De Wulf op dit materiaal (zijn proefschrift wil ik nog steeds een keer besproken, maar het ligt op het Meertens Instituut en dat is dicht).