Door Arnoud Kuijpers
Hoe ziet het ideale eindexamen eruit? Dit is een interessante maar complexe vraag. Een vraag die wordt gesteld in tijden waar veel dingen veranderen die voorheen voor onmogelijk werden gehouden. Een mooi uitgangspunt om het eindexamen Nederlands eens onder de loep te nemen. Want als het onderwijs in een paar dagen tijd compleet kan veranderen, waarom het eindexamen dan niet? Afgelopen jaren is men achter de schermen bezig geweest het eindexamen Nederlands te verbeteren, top! Maar in een bureaucratisch land als Nederland gaat dat in mijn ogen echt veel te langzaam.
Hoe zou het eindexamen er dan uit moeten zien? Deze vraag impliceert dat het eindexamen moet blijven. Persoonlijk zie ik liever dat het eindexamen wordt afgeschaft. En dat dat mogelijk is, blijkt dit jaar. Ook dan zal ik mijn leerlingen, net als afgelopen jaren, met een gerust hart kunnen laten uitvliegen. Dat de overgrote meerderheid niet naar de studie Nederlands vliegt, is onder andere te danken aan het eindexamen. Deze zogenaamde objectieve toets zorgt ervoor dat alle vreugde en schoonheid van de Nederlandse taal wordt doodgeslagen.
Persoonlijke en maatschappelijke thema’s
Een veelgehoord argument voor een landelijke toets is de objectiviteit. We moeten met z’n allen op een objectieve manier kunnen vaststellen of een leerling in een bepaald hokje past. Maar lieve mensen: taal ís niet objectief. Laten we dus de subjectiviteit omarmen! Als we al een nationale toets willen maken, maak er dan eentje waar het plezier vanaf spat. Waarin we zien wie de leerling is, hoe hij denkt en in het leven staat en hoe taal daarbij een rol speelt.
En ja, de consequentie is dat je de huidige manier van toetsen dan loslaat. Leesvaardigheid wordt door de leerling alleen nog functioneel gebruikt en niet om vragen óver de tekst te beantwoorden (laten we daar nu eindelijk eens mee stoppen). Idealiter zou ik willen zien dat je alle vaardigheden combineert in een toets: dus lees-, schrijf- en spreekvaardigheid, en alle vormen van literatuur waarin je meer over de leerling te weten komt. En veel belangrijker: waarbij de leerling meer over zichzelf te weten komt. Hoe staat hij of zij in de maatschappij? Welke rol vervult hij? En waarom? Deze manier van toetsen biedt oneindig veel mogelijkheden, waarin veel persoonlijke en maatschappelijke thema’s passen.
Sprankelt
En nu hoor ik sceptici direct zeggen dat je dit toch gewoon in het PTA kunt doen? En dat klopt helemaal. Maar ervan uitgaande dat er geen eindexamen meer is, wordt dit het slotstuk van iedere middelbare scholier voor het vak Nederlands. In de voorexamenklas en het examenjaar bereiden leerlingen zich als het ware voor op dé afsluiting voor Nederlands. Dan heb je direct een stevige, logische en nuttige leerlijn te pakken. Je beoordeelt leerlingen niet alleen meer op het eindproduct, maar ook op de manier hoe zij tot dit slotstuk zijn gekomen. Subjectief, zeker weten. Maar laten we nu eindelijk eens vertrouwen hebben in de professionaliteit van de docent. Ik kan me voorstellen dat er steekproefsgewijs wordt gekeken hoe een docent aan zijn beoordeling is gekomen. Dat zal geen enkel probleem zijn, omdat zowel hij als de leerling heeft bijgehouden hoe het proces is gegaan.
En terwijl ik dit typ bedenk ik me dat ik morgen waarschijnlijk weer een hele andere blog zou hebben geschreven, als ik antwoord geef op de eerste zin van dit blog. Echter, twee dingen staan voor mij vast: we moeten af van de manier waarop leesvaardigheid nu wordt getoetst én we moeten meerdere vaardigheden combineren. Taal leeft, sprankelt en is gevoelig. Laat dát het uitgangspunt zijn voor een subjectief eindexamen.
Goedbedoeld stuk, niettemin vol dwaze retoriek. Wat puntjes:
“Maar lieve mensen: taal ís niet objectief. Laten we dus de subjectiviteit omarmen! Als we al een nationale toets willen maken, maak er dan eentje waar het plezier vanaf spat.”
– Taal, communicatie, streeft naar intersubjectiviteit. Dat is niet objectief, maar het is a hell of a lot beter dan het ‘omarmen’ van subjectiviteit (op zich kan ik die stelling best als zinvol en filosofisch waardevol interpreteren, maar niet in combinatie met je volgende zin over ‘plezier’ als uitgangspunt). Leerlingen moeten juist leren hun subjectiviteit te ‘ontstijgen’ tot intersubjectiviteit.
“Maar laten we nu eindelijk eens vertrouwen hebben in de professionaliteit van de docent.”
– Dit werkt alleen maar goed op de manier waarop leerlingen vrij laten in de Tweede Fase werkte: alleen de goede leerlingen kunnen hiermee omgaan (al zouden die ook prima gedijen bij een sterkere structuur), de slechtere leerlingen leren simpelweg minder. Evenzo kan je alleen maar vertrouwen op de professionaliteit van de béste docenten. Een grijze muis/het product van een qua kennis ondermaatse lerarenopleiding een subjectief oordeel laten geven? No way, je garandeert zo dat de verschillen tussen diploma’s groter worden. De kansenongelijkheid groeit eveneens.
Misschien ben jij een uitstekende docent die meer ruimte wil om te “sprankelen”. Maar niet iedereen is zoals jij en op jou alleen is geen beleid te maken (tenzij Verlicht despotisch…). Jouw subjectieve uitgangspunt voldoet niet voor een examen. Een examen is (bittere) ernst en noodzaak om bij iedereen een bepaald niveau te garanderen. Een goed examen, evenals succesvolle communicatie in het algemeen, moet het subjectieve overstijgen naar intersubjectiviteit.