Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

De Blinde Vlek

door 16 Reacties

Over de nieuwe canon van de KANTL

Door Martijn Benders

Ik zie een hele kleine versie van mezelf, een miertjesmartinus
voor een hele schattige minipiramide staan, en uit het raam
van verdieping 45 steekt een minimiertje het kopje met pet,
een poortjeswachter, en hij zegt we hebben een blinde vlek
die jij zelf in mag vullen, mierenmartinus.

En ik ervaar
een heel mooi klein stukje mierengeluk,
iedereen kan naar het topje, zelfs mierenmartinus zelf.
Dankjewel! Maar leun niet zo uit dat raampje.
U heeft zo’n schitterende pet.

Wanneer het over een canon gaat hoor je vaak de ‘waarom’ vraag maar eigenlijk nooit de ‘wie’

Toch is precies dat voor mij juist de meest belangrijke vraag. Ik heb enorme interesse in de muzieksmaak van bijvoorbeeld David Bowie, en nul komma nul interesse in de muzieksmaak van Ambtenaar X die een opleiding deed bij Instituut Y. In bovenstaand gedicht probeer ik dat perspectief uit te drukken: het gaat niet om de canon, maar om de personen die je zoiets laat maken. De blinde vlek is hier bijna Diogeniaans het zonlicht zelf, bemiddeld door de pet van de poortwachter. Voor mij is niet de blinde vlek van de poortwachters het probleem, maar de poortwachters zelf, omdat ik in hen doorgaans geen grote talenten ontwaar. Of een canon überhaupt nodig is kan ook een legitieme vraag zijn, maar is voor mij een vraag die pas daarna volgt.

Dan zou ik zeggen: enkel in perspectief. Want we willen geen kleine piramide meer, we willen iets wat zich weet verhouden naar de andere literatuur die over de grens wordt geschreven.

Wanneer ik de huidige canon bekijk zie ik zowel aan Belgische als aan Nederlandse kant een nogal belegen lijstje boeken, die ik goeddeels allemaal wel las, maar die voor mij niet het leven en de sprankeling bevatten die literatuur de moeite waard maken. Ik las een of ander regeltje dat de auteur dood moet zijn om op de leeslijst te mogen komen. Dat doet me denken aan de kunstwereld, waar de schilder dood moet zijn voor zijn schilderijen geld waard mogen worden. Het lijkt me een kenmerk van dode cultuur, en de hamvraag is maar of dat het beeld is wat je nu echt jonge mensen in zou willen prenten. Vernieuwing lijkt me dus een prima idee, maar alleen een blind vlekje gaat het verschil niet maken.

Wat ik ook zie als ik de huidige canon bekijk is een enorme, bijna dystopische luiheid. Het aantal schrijvers is door de eeuwen heen namelijk exponentieel gestegen, ontploft bijna, maar die exponentialiteit zie je in de canon totaal niet terug. Sterker nog, die canon laat eerder het omgekeerde beeld zien, hij doet het lijken alsof er juist eeuwen geleden veel meer schrijvers waren, veel meer goede schrijvers, en dat doet sterk denken aan een dystopie, die de boodschap uitdraagt dat waar je vroeger met vijftig concurrenten van doen had en tegenwoordig met vijfduizend, al die concurrentie om niet is, want de poortwachters zitten te slapen op hun stoel, en presenteren dat eufemistisch naar het publiek toe als een ‘blinde vlek’. Kortom, ook hier zou ik toch graag zien dat men eens flink zijn best deed de ontwikkelingen daadwerkelijk te representeren.

Ik zie in de canon het aristocratische bildungsideaal van de negentiende eeuw terug, en ik vind het wonderlijk dat dit wist overleven tot in de huidige tijd. Een exponentieel model dicteert juist dat je, zeker in catastrofale tijden, waar mensen in het perspectief leven dat de hele menselijke cultuur ten einde zal lopen – precies juist in zulke tijden kunnen we het ons niet veroorloven alles in de schoenen van de nazaten te schuiven, maar dat is wel wat hier gebeurt: men gaat er klakkeloos vanuit dat die poortwachters van de toekomst het allemaal wel zullen kunnen bijbenen, die enorme groei, en dat is in het huidige tijdsbestek eigenlijk een asociaal idee. De hele opzet heeft bijna ‘boomers’ op het voorhoofd gekalkt staan, en ook nog in een potsierlijk gotisch font. Enkel een grondige vernieuwing is in de huidige tijd op zijn plaats. Draai de piramide om, zodat de punt in het verleden staat en hij een brede basis heeft in het heden. Het is namelijk helemaal niet erg dat jonge mensen huidige schrijvers lezen.

Maak een einde aan deze institutionele dystopie, en u zult zien dat de literatuur weer kan opleven. Want Gombrovicz maakte al in 1937 middels Ferdydurke korte metten met het bildungsideaal, en wie meent daarmee in 2020 nog goede sier te kunnen maken laat zich toch echt voornamelijk als fossiel kennen.

Lees Interacties

Reacties

  1. Inderdaad: wie.
    Zo is het ook met literaire prijzen.

    Bij de presentatie van de Canon van de geschiedenis zg ik bijvoorbeeld de onvermijdelijke Lotte Jensen weer voorbijkomen en dacht ik: o ja, nationale identiteit en zo, ach ja.

    Beantwoorden

    • Lotte Jensen maakte deel uit van de ‘herijkings-commissie’ van de Canon van de Nederlandse geschiedenis..

      Samenstelling

      – dhr. prof. dr. J.C. Kennedy, voorzitter,
      • dhr. A. Benali
      • dhr. dr. K.J. Fatah-Black
      • mw. dr. M. de Groot-Reuvekamp
      • mw. K. Goudsmit MA
      • mw. prof. dr. L. Jensen
      • dhr. dr. H.G. Slings
      • mw. dr. H. Tuithof

      Beantwoorden

  3. Geen literaire (of andere) canon maken is het beste voor iedereen, ook voor Benders die (al dan niet korzelig) aan de gratuite canon niet zijn eigen even gratuite mening hoeft toe te voegen

    Beantwoorden

  4. Geen canon is natuurlijk altijd mogelijk, maar persoonlijk zie ik er toch vooral een leeslijst in, een waar ik zelf geen belang aan zou hechten, zeker niet in huidige vorm. Dus hou er mee op of pak het heel anders aan, mij is het verder om het even, maar die ‘blinde vlek’ vind ik nogal lachwekkend als vernieuwing.

    Beantwoorden

  5. Ik ben het hier mee eens, maar ik geloof niet dat het wat oplost door de Canon op zijn kop te zetten, maar ik weet ook niet of dat werkelijk Martijn zijn bedoeling is. Die hele Canon is praktisch gezien ook van weinig waarde, zeker niet als de laatste 25 jaar aan literatuur al niet meetelt. Schat die hele Canon af. interesse wekken voor literatuur, een boek, voor kunst en cultuur kan je vind ik het beste laten doen door bevlogen eenlingen met een bevlogen smaak en een bevlogen verhaal, betrokken kenners die deuren openen in plaats van poortwachters die deuren sluiten.

    In Nederland is nu bij het radioprogramma De Taalstaat interesse om een literaire Canon ook voor Nederland te gaan maken. Frits, doe het niet!

    Beantwoorden

  7. Het op zijn kop zetten van de canon lijkt mij een goede zet om de roofdierstructuur te ondermijnen die aan de basis ligt van het huidige bestel: de suggestie dat toen alles goed was, en nu nauwelijks iets goed genoeg is.

    Beantwoorden

  8. Hoe serieus kun je verder een canon nemen waarin Bloem en Gerhardt de superieuren zijn van ter Balkt of Snoeks? Aanfluiting op elke denkbare wijze, ketterij zelfs. De kerkvader wordt in me wakker!

    Beantwoorden

  9. Sorry maar ik begrijp niets van het gedicht en eigenlijk ook niets van het betoog terwijl ik best wel zot ben op poëzie en enigszins filosofische betogen.

    Met het Bildfungsideaal, altijd te upgraden (bah, wat een rotwoord) tot versie 7.8, lijkt me weinig mis. Ken je klassieken, daar is niks mis mee. Toch? En natuurlijk schrijden kunst en literatuur verder. Heel mooi. Dus ook neoklassiekers, ook uit verre landen, en nieuwe afgestofte klassiekers zijn welkom in een lospolsige lijst van aanbevolen literatuur en kunstwerken.

    Wil men beweren dat Schiller achterhaald en saai is, dan dient men wel eerst Schiller te lezen, het liefst met een paar literatuurwetenschappelijke studies over Schiller erbij, en niet meteen Schiller op voorhand afwijzen.

    Maar eigenlijk weet ik niet af mijn reactie ergens op slaat, want nogmaals sorry, ik begrijp je niet echt.

    Beantwoorden

Laat een reactie achter

%d bloggers liken dit: