Door Henk Wolf
Dinsdag besteedden zo’n beetje alle Friese media aandacht aan een urenlange schimpkanonnade op Twitter aan het adres van Friezen. Wie er meer over wil lezen, vindt hier, hier en hier berichten. Eventjes was #Fries nummer 1 in het lijstje van trending topics.
De aanleiding was een Twitterreactie van iemand op een interview van journalist Arjen de Boer van Omrop Fryslân met de technisch directeur van SC Heerenveen, Gerry Hamstra. Zoals dat bij Omrop Fryslân gebruikelijk is, hoefde niemand zich te ferbrekken, dus De Boer sprak Fries en Hamstra sprak Nederlands. Voor geen van beiden was dat een probleem of zelfs een thema, maar in de Twitterreactie stond dat het “ontzettend asociaal” was dat De Boer zich in taal niet aan Hamstra aanpaste. Vervolgens plaatste Omrop Fryslân een (nogal knullig) filmpje met het motto ‘Frysk is net asosjaal, Frysk is ús memmetaal’ en toen vlogen de meningen de wereld over op een manier van ‘van dik hout zaagt men planken’.
Taaldiscriminatie
Dat sprekers van minderheidstalen een dikke huid moeten hebben, wist ik natuurlijk wel. Alleen in de afgelopen vier dagen werd er in mijn bijzijn door twee Groningers besproken hoe asociaal het was dat Friese collega’s in Drachten onderling Fries spraken, werd een gesprek tussen mij en iemand anders op Facebook door een derde onderbroken met “Mogen Nederlanders dit soms niet volgen” en las ik het verhaal van een vrouw die hoorde hoe twee dames er schande van spraken dat haar vriend, die in een wc-hokje hun babytje aan het verschonen was – Fries tegen dat kind sprak.
Toch werd ik even raar van de onbeteugelde uiting van dédain, agressie en bemoeizucht die uit een aantal van de in de media herplaatste reacties sprak. Antidiscriminatiebureau Tûmba in Leeuwarden noemt het taaldiscriminatie en vermoedelijk is die term gerechtvaardigd, als je bedenkt dat we het ook hebben over discriminatie wanneer dezelfde agressie mensen ten deel zou vallen op grond van hun uiterlijk of partnerkeuze.
Accommodatie
Verklaren kan ik de verbazing over het naar taalkeuze asymmetrisch verlopende gesprek deels wel. Taalsociologen weten dat mensen elkaar subtiel laten weten dat ze elkaar goedgezind zijn door zich aan elkaar aan te passen: in spreektempo, in volume en ook in taalkeuze. Accommodatie wordt dat genoemd. Een afwijking van dat accommodatiepatroon kan, als je er niet aan gewend bent, onvriendelijk overkomen. Ook weten we dat er in de hoofden van mensen taalhiërarchieën bestaan, waardoor zowel de spreker van de taal met hoogste status als de spreker van de taal met de laagste status ervan uitgaan dat de laatste de grootste aanpassingsinspanning levert. Asymmetrische taalkeuzes binnen een gesprek kunnen wel, maar dan moeten de sprekers weten dat die niet bedoeld zijn als uitdrukking van een disharmonische relatie.
Mijn collega Mirjam Günther, die zelf een drietalige huishouding voert, reageerde vandaag op Omrop Fryslân. Ze legde uit dat talen heel goed als luistertaal kunnen functioneren, dus passief ‘gebruikt’ kunnen worden door iemand die zelf een andere taal spreekt. Zelf spreekt ze bij voorkeur Fries en anders Nederlands, terwijl mensen tegen haar wel Drents en Duits spreken. Ik ken ook talloze van dat soort situaties, waarin het zelfs raar zou zijn als m’n gesprekspartners en ik voor dezelfde taal zouden kiezen. Mirjam begeleidt scholen in Friesland en Drenthe bij het organiseren van projecten waarin kinderen wennen aan het vasthouden aan hun eigen taal en het verstaan van de taal van anderen. Hier vertelt ze er meer over.
Foto: Unsplash
Dat concept van luistertaal heb ik altijd zo evident gevonden dat ik nauwelijks kan bevatten wat mensen daar niet aan begrijpen. Maar dat je bij Fries als leestaal zou doen alsof je het niet begrijpt is nog een pak onbegrijpelijker. Zucht, zullen we maar zeggen. 🙂
Paar dingen die me opvielen na lezing van het stuk en het bekijken van de linkjes. Dat ‘fries’ trending topic was, is denk ik wel wat vertekend doordat ‘fries’ in het Engels ook ‘patatjes’. of ‘frietjes’ betekent en Twitter telt die hits ook mee voor trending topics in Nederland. Dat geldt hetzelfde voor #Fries – dat maakt niet uit – maar het ging om ‘fries’ zonder hekje.
Dat Omrop Fryslân primair in het Fries uitzendt, vind ik heel normaal, hoewel ik niet begrijp waarom ze geen Nederlandse ondertitels gebruiken. Op hun site zijn de meeste berichten wel tweetalig te lezen. Ik heb ook geen enkel probleem met het interview omdat de geïnterviewde geen enkel bezwaar maakte vooraf en als hij dat wel had gedaan, dan is de policy van Omrop Fryslân dat ze een interview in het Nederlands doen.
Maar vervolgens gaat het vooral om een (oud) filmpje van Omrop Fryslân, dat ze gisteren weer op Twitter plaatsten, waarin ze zeggen dat Fries geen asociale taal is. Een klant in een café moet Fries kunnen blijven praten tegen de ober die alleen Nederlands kent. Dat is de boodschap van het filmpje. Maar niemand bestrijdt dat Fries een asociale taal is, het gaat erom of je ook Fries in Friesland tegen mensen of inwoners, Fries moet blijven praten die het Fries niet machtig zijn en dan niet overschakelt naar het Nederlands. Dat lijkt me nu wel asociaal, Net als geboren Fries Olaf Koens twitterde dat je overal ter wereld de taal moet spreken die beide gesprekspartner machtig zijn. Wel opvallend aan het filmpje dat in het Fries is, dit /nu wel/ is ondertiteld. Omrop Fryslân verzucht nog dat het filmpje gisteren heel veel keer is bekeken, Dat zou minder mogen, vinden ze, maar mogelijk hebben vooral Friestaligen het filmpje bekeken.
Voor alle oplettende kniesoren, ik schreef, ‘Maar niemand bestrijdt dat Fries een asociale taal is,’ maar ik bedoelde natuurlijk, ‘Maar niemand vindt dat Fries een asociale taal is.’
“Dat koe minder” (door de Omrop iets te letterlijk vertaald als “dat kon minder”) betekent zoiets als “dat is fantastisch”.
Ook Google translate geeft dan de foute vertaling met ‘Het kan minder’. Maar waarom ga je niet in op de kern van mijn kritiek dat het een ridicuul filmpje is en het er helemaal niet om draait dat mensen Fries een asociale taal zouden vinden. In tegendeel, het is juist Omropp Fryslân die er een asociale draai aan geeft zoals ik beschreef in mijn reactie en wat jij in je stuk hebt achtergehouden., En dat filmpje is niet gemaakt naar aanleiding van de discussie over dat recente interview, zoals jij suggereert, maar bestond al veel langer.
En als ik de twitterfeed van Omrop Fryslân bekijk onder het filmpje van gisteren, dan vind ik het heel erg meevallen qua ‘schimpkanonnade’ .Wel kwam ik ook reacties tegen als:
totallyanders @TotallyAnders
Namens normaal Friesland:
WEG MET DIT FILMPJE!
Het is namelijk vet slecht en normale Friezen zullen dit nooit doen!
Doe jij het wel, Fries praten tegen mensen in Friesland die geen Fries kennen?
En nu kun je tegenwerpen, ‘Domme DirkJan, het is allemaal ironie dat filmpje’, maar je lokt er toch echt negatieve reacties mee uit, juist ook van Friezen zelf. Bovendien ging de start van de discussie juist wel over een tv-interview in a-synchorne talen, daar vielen mens over en vonden dat asociaal omdat ze niet de achtergronden kenden. Maar dat heeft niets te maken met een aversie van mensen tegen het Fries. Ook heb je helaas niet gereageerd op mijn suggestie om de tv-programma;s van Omrop Fryslân ook in het Nederlands te ondertitelen.
Discriminatie betekent onderscheidingsvermogen. Zonder het vermogen om verschillen waar te nemen kunnen we niet functioneren. Dus in die zin discrimineert ieder mens; het is een basaal, precognitief vermogen dat we gemeen hebben met alle levende wezens.
Mensen zijn echter ook cognitieve wezens: wij maken niet alleen basaal onderscheid, maar wij identificeren en kwalificeren de onderscheiden delen. Identificeren is een identiteit toekennen aan iets of iemand (onszelf) en kwalificeren is de beoordeling van de ene identiteit met de andere. Daaruit volgt dan de betekenis van discriminatie in de huidige maatschappelijke en juridische context, namelijk: ‘het onrechtmatig onderscheid maken tussen mensen of groepen’.
Het belangrijkste is natuurlijk dat we elkaar verstaan en begrijpen en dat is meer dan het vertalen van woorden en hun betekenissen. Zo kunnen we elkaar verstaan zonder elkaar te begrijpen…
Het maakt voor onze communicatie geen bal uit of ik Nederlands spreek en jij Potjeplofs, zolang we elkaar maar kunnen verstaan en begrijpen. Als ik jou echter identificeer als ‘Potjeploffer’ en ik verbind daar allerlei kwalificaties aan, dan versta ik je misschien wel, maar de mens die de woorden uitspreekt begrijp ik niet, omdat mijn waarneming wordt vertroebeld door mijn beeldvorming.
Daaruit volgt een interessante vraag: is het mogelijk naar elkaar te luisteren en te kijken zonder enige beeldvorming, zonder enig oordeel? Als dat kan, is daarmee het hele discriminatieprobleem
opgelost.
Dat zou mooi zijn Rob. I.p.v. linguïstisch determinisme en linguïstische relativiteit, linguïstisch globalisme. Ik vrees echter een utopie. Ik verwijs naar de redelijke mislukking van esperanto, ido en andere kunsttalen.
We hebben in wezen te maken met een psychologisch probleem – namelijk identiteitsvorming – dat zich kennelijk vertaalt in een linguistisch probleem: in Nederland spreken we Nederlands en in Friesland spreken we ook Nederlands… Althans, er zijn mensen die dat vinden en anderen spreken daar weer schande van.
M.a.w. we communiceren niet werkelijk. We luisteren niet naar elkaar, omdat we niet open staan voor elkaar, we zitten niet op dezelfde golflengte.
Als we het mechanisme dat ons gescheiden houdt niet doorzien, dan zal geen (kunst)taal ons samenbrengen.
Eigenlijk is het ook raar allemaal. Neerlandistiek=elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal…. Why are we talking úber eine Fremdsprache aquí. C’est bizarre et incomprensibile. Of toch niet, omdat Neerlandistiek is voor de Nederlandse taal EN cultuur?! Is het Frysk wèl een deel van de cultuur, maar niet van de taal?
Hier de eerste zin van de pagina Over ons van Neerlandistiek.
“Neerlandistiek is een elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taalkunde, letterkunde en taalbeheersing dat dagelijks informeert over ontwikkelingen in het vakgebied voor iedereen die er belangstelling voor heeft.”
https://neerlandistiek.nl/over-ons/
En aangezien Friesland een provincie is van Nederland maakt hun taal (en cultuur) onderdeel uit van ons land, en is dus ook geheel relevant voor Neerlandistiek. En natuurlijk komen hier ook minderheidsdialecten als het Twents en Limburgs aan bod, eveneens Afrikaans, en ook taalonderwerpen over onze huidige en vroegere Overzeese Rijksdelen.
Om het in goed Nederlands te zeggen Harry, At Your service,
“Discriminatie betekent onderscheidingsvermogen. Zonder het vermogen om verschillen waar te nemen kunnen we niet functioneren. Dus in die zin discrimineert ieder mens; het is een basaal, precognitief vermogen dat we gemeen hebben met alle levende wezens.”
Dat is een sofisme. U gebruikt twee betekenissen van het woord “discriminatie” door elkaar. De positieve betekenis (verschil zien tussen zaken) mag nooit worden gebruikt om de negatieve (mensen uitsluiten) te rechtvaardigen. Zeker voor een bedreigde taal lijkt het gebruik ervan me een grondrecht, al helemaal als het in het taalgebied van die taal gebeurt. Wie in Drachten werkt en geen Fries spreekt, mag blij zijn dat hij in zijn werk met Nederlands terecht kan!
‘Dat is een sofisme.’
Ik begrijp dat u dat zo ziet, het kan verwarring scheppen. Het is echter geenszins mijn bedoeling iets op slinkse wijze te rechtvaardigen. In tegendeel.
Ik wijs hier slechts op een psychologisch mechanisme. Het menselijk denken – van u en mij dus – fragmenteert de waarneming en identificeert met het één ten opzichte van het ander. Dat is positief noch negatief; het denken werkt nu eenmaal zo. Het heeft zich gedurende vele duizenden jaren zo ontwikkeld, maar we zijn ons van dat mechanisme niet bewust. Dat schept problemen.
Het denken scheidt zich dus cognitief af. Het veroorzaakt dualiteit en dat is in potentie conflict. Op zijn best sluiten we elkaar niet uit, maar we komen ook niet nader tot elkaar. Ik heb niets tegen het Fries of om het even wat voor bedreigde taal of dialect dan ook. Wanneer we echter onze identiteit ontlenen aan de taal die we spreken (we kunnen er legio identiteiten op na houden) dan staan we niet open voor elkaar. Dat is helaas aan de orde van de dag en niet alleen in Nederland cq Friesland.
De vraag blijft dus staan: kunnen we communiceren zonder te identificeren? Als dat kan dan zijn we niet afgescheiden, ook al spreken we een andere taal. (Vooropgesteld dat we elkaars taal verstaan natuurlijk).
Moai sein, Henk! Helder sa.
Heeft u mijn reactie gelezen?
Anekdote (dus geen data): ik heb een keer een gesprek gevoerd met een Fin en een Hongaar. De Hongaar kon Duits verstaan maar niet spreken; de Fin kon Hongaars verstaan maar niet spreken, en Zweeds spreken wat ik kan verstaan maar niet spreken; ik kan Duits spreken maar geen Fins of Hongaars spreken of verstaan. Samenvatting: het lukte.
Ik versta overigens ook vrij behoorlijk Fries, en vind het heerlijk om te horen.
Ja, zolang de bereidheid en de mogelijkheid er is de taal van de ander te spreken en/of te begrijpen, is er geen probleem. Helaas is taalisolationisme van overal en van alle tijden. De Fransen verdommen het Engels te spreken of te begrijpen (behalve als ze met de “addition” komen). In mijn studietijd vormden zich groepjes Limburgers, die alleen maar Limburgs spraken tot zich anderen bij hen voegden en ze de helft-min-één waren.
Ja, dat soort Limburgers herinner ik me ook. “Vrijheid voor Limbabwe” was hun leus, en ze zaten elke pauze te toepen.
Of boterhammen met appelstroop eten in hun studentenappartement. Maar…..ze waren wel bourgondisch gezellig.
eehhh boterhammen met kaas en appelstroop??!!
‘Helaas is taalisolationisme van overal en van alle tijden.’
Helaas gaat het niet alleen om taalisolationisme, Harry.
nee, om de gevolgen ervan en dat is idd zéér te betreuren.