Er is wel gezegd dat de uitvinding van het alfabet verband hield met het feit dat de mens leerde dat de wereld niet op een logische manier georganiseerd is – en dat we er dus een willekeurige volgorde aan moeten opleggen.
Er is, concludeert Diedrik van der Wal in zijn encyclopedische Alles begint met een A, al geen reden te vinden waarom het alfabet begint met de A. Dat dit zo is, is misschien wel een van de eerste volkomen willekeurige dingen die een mens uit zijn hoofd leert. In ieder geval zolang dat alfabet nog zijn nut heeft – wat in een wereld van databases eigenlijk steeds minder zijn geval is.
Als ik zeg dat Van der Wals boek encyclopedisch is, bedoel ik dat hij zo ongeveer alles beschrijft wat je zou kunnen vertellen over de 27 letters van het Nederlandse alfabet: hoe de letters eruit zien, zowel in druk als in handschrift, hoe ze klinken, wat hun geschiedenis is, en tal van andere weetjes. In het hoofdstuk over de M (mijn favoriete letter) komt onder andere aan bod wat het verschil is tussen de scherphoekige en de ronde versie van de letter, waarom zoveel talen een woord hebben voor mama met een m erin, waarom een M niet hetzelfde is als een omgekeerde W, waarom mmm samen met zzz het enige Nederlandse drieletterwoord is waarin alle drie de letters hetzelfde zijn, waarom de m midden in (de) hemel staat, en hoe de letter oorspronkelijk een ‘driebeen’ werd genoemd en pas later een ‘driepoot’.
Hij doet dat alles met een bewonderenswaardige precisie. Op het gebied van mijn eigen specialisatie – de uitspraak – heb ik hem niet op een lacune of vergissing kunnen betrappen.
Zoals het alfabet in een encyclopedie de hele wereld ontsluit, zo ontsluit Van der Wal aan de hand van de individuele letters een groot aantal informatie over taal, en over het Nederlands. De vormgeving van Piet Schreuders sluit precies aan bij de stijl van het boek – springerig en toch geordend, vrolijk en toch serieus.
En alles met een geweldig oog voor detail. Schrijver en vormgever hebben met elkaar gemeen dat ze in ieder detail in staat zijn de hele wereld te zien. Het alfabet is daarvoor natuurlijk ook het ideale onderwerp: ordening en chaos, spreken en schrijven, taal en teken.
Diedrik van der Wal. Alles begint met A. Amsterdam, De Harmonie, 2020. Bestelinformatie op de website van het boek.
Disclaimer: Van der Wal werkt net als ik op het Meertens Instituut (ik als onderzoeker, hij bij de bibliotheek). Ik zou bij de presentatie van zijn boek een toespraak houden; die presentatie ging niet door vanwege Covid.
