Door Marc van Oostendorp
Het hoofdredactioneel commentaar van de NRC naar aanleiding van de dood van Nobelprijswinnaar Martin Veltman (1931-2021) was vrijdag wat lastig te volgen. ‘Aan het front van de wetenschap hoeft niet alles netjes te zijn’. Waar dat gebrek aan netheid nu precies uit bestond, wordt niet heel erg duidelijk. De kernzin lijkt mij: “Want met alle sublieme kwaliteiten van de Nederlandse wetenschapscultuur, zijn ruimte voor eenlingen en tolerantie voor afwijkingen van de sociale norm niet de best ontwikkelde eigenschappen – om het diplomatiek te zeggen.”
Tolerantie
Waarom het nodig is om dat dan zo “diplomatiek” te zeggen, weet ik niet. Duidelijker wordt het er niet van. Het zal toch niet over Veltman zelf gaan, want die is al decennia met pensioen, en dat hij ooit naar Amerika vertrok, is nog weer langer geleden. Je zou zeggen dat zoiets geen hoofdredactioneel commentaar in de krant verdient, Die hoofdredactie moet wel aan actuelere gevallen denken van mensen wier carrière gefnuikt is door eenlingschap of afwijkingen van de sociale norm. En bovendien moet het dan naar de indruk van die hoofdredactie elders beter gaan.
Nu denk ik dat er wel wat in zit, en daarom is het zo jammer dat er zo’n diplomatiek redactioneel geschreven is.
Het Nederlandse wetenschappelijke bedrijf is voor een groot deel conformistisch. Daarover wordt af en toe gesproken in termen van politieke voorkeur – één groot D66-bolwerk, die academie, allemaal fans van Ingrid van Engelshoven – maar dat is voor mij hooguit een afgeleide van de grote sociale eenvormigheid. Ze zijn er wel, de hoogleraren die fan zijn van hiphop, of die zich kleden in cowboylaarzen, maar ze zijn een minimale minderheid. (Waartoe ik zelf ook niet behoor, daar gaat het niet om.) Je zou verwachten dat je onder wetenschappers veel excentriekelingen tegenkomt, en een jaar of twintig kende ik er ook nog wel een aantal. Maar dat aantal is duidelijk verminderd, net als de tolerantie voor dat excentrieke gedrag, vooral als het niet gaat om genieën zoals Veltman.
Bedekte termen
We wonen bij wijze van spreken allemaal in Bilthoven. Waar Veltman overigens ook overleed.
Het verklaart misschien ook het gebrek aan rebellie – de problemen die de vakbonden of een groep als WO in Actie hebben om mensen te mobiliseren voor hun acties. Natuurlijk zijn daar ook nobele redenen voor – men wil de eigen studenten niet in de steek laten – maar conformisme speelt ook echt een rol.
Nederlandse wetenschappers zijn in doorsnee heel brave burgers. Het gekke is dat dit een onderwerp is waarover ook alleen in heel bedekte termen kan worden gesproken, blijkens het commentaar van de NRC. Waarom zo diplomatiek?
Afbeelding: Martin Veltman, Wikipedia
Als ik ooit terugkom naar Nederland om aan een universiteit te werken, zal ik wat tattoos en piercings nemen, en college geven in een tanktop 🙂
Maar dat conformisme: dwingen we dat onbewust af of selecteren we daarop? We willen mensen die representatief kunnen zijn als ze onderwijs geven enzo. Ik denk dat een sollicitant met piercings en tattoos minder kans heeft op een baan als UD. Middenklasse selecteert middenklasse.
Ja, dat laatste speelt natuurlijk een rol. Maar piercings en tattoos maken iemand onderzoek niet slechter, en diens onderwijs misschien wel beter (ik kan me in ieder geval voorstellen dat een grotere diversiteit aan docenten een gunstig effect heeft).
Wel ben ik nu vast van plan om naar jouw proefcollege te komen als je ooit hier in Nederland solliciteert.
Martin Veltman: ‘Talen, dat zijn allemaal voorschriften die door mensen zijn opgesteld. Ik ben altijd meer geïnteresseerd geweest in voorschriften die “niet” door mensen zijn gemaakt,’ Wat waren de omstandigheden van Veltman die hierdoor zijn succes behaalde? Amerika?