“Serieus”: verschuivend van bijvoeglijk naar bijwoordelijk en de betekenis is ook intrigerend

Door Siemon Reker

In het Algemeen Dagblad van gisteren het verhaal van Tasien gelezen? De eerste zin is direct de korte samenvatting: “Een volstrekt unieke prestatie – dat heeft Tasien Joeman (22) geleverd door in vier jaar tijd vijf diploma’s te halen aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. “Studeren op dit niveau is soms eenzaam, maar stoppen was nooit een optie.”” Zijn vader kwam uit Suriname en werd hier agent. Tasiens moeder gaf hem als basisschoolkind extra oefeningen in spelling. “Ze zei daarbij: als je niet serieus wordt, eindig je als vuilnisman. Dat was voor mij een schrikbeeld.”

In het dreigend-voorspellende ‘als je niet serieus wordt’ heeft serieus dezelfde betekenis als wanneer van een leerling(e) gezegd wordt dat deze pienter en serieus is: ‘ijverig, z’n best doend’. Hoe simpel misschien ook, die betekenis zie ik niet direct in Van Dale.

Het gaat nog verder: het grote woordenboek beschouwt serieus ‘ernstig; oprecht, gemeend’ als een bijvoeglijk naamwoord. Dat klopt met de meeste voorbeelden die er als illustratie bij opgenomen staan, maar kijk eens in actuele Handelingen van de Tweede Kamer en zie dan serieus in overgrote meerderheid gecombineerd worden met iets werkwoordelijks (serieus nemen, onderzoeken, overwegen, kijken naar, overwegen, ingaan op iets). Kortom: tegenwoordig wordt het woord serieus aan het Binnenhof in de eerste plaats gebruikt om een handelingswerkwoord te onderstrepen en het is dus een bijwoord.

Dat is niet altijd zo geweest. Kijk in de Handelingen van een halve eeuw geleden en ik durf de voorspelling aan dat de verhouding bijwoord/bijvoeglijk naamwoord dan anders ligt dan in 2020. Ook de betekenis is lang niet altijd met ‘oprecht’ of ‘ernstig’ te omschrijven en evenmin met dat ‘ijverig’ in het voorbeeld van Tasien Joeman: een serieus aantal, een serieus probleem, serieuze maatregelen, serieus geld, serieus belasting betalen dat bevat toch vooral betekeniselementen als ‘veel’, ‘ingrijpend’, ‘lastig’.

Vroeg in de jaren ‘50 van de vorige eeuw kon men in het parlement hier nog spreken van een serieus debat, serieuze discussie, serieuze beraadslaging door serieuze partijen; van serieuze bladen, een serieuze pers. Het ging over serieuze emigranten en serieus te goeder trouw.
Rond het gebruik van dat woord serieus is kennelijk in een aantal opzichten iets veranderd waar nader onderzoek naar uit zou moeten gaan.

Tasien kan dat vast in een minuut of vijf uitzoeken. Serieus! ‘Echt, geen grap: werkelijk.’

Afbeelding: Screenshot Google.nl 07.02.2021
Dit stuk verscheen eerder op het eigen blog van Siemon Reker.