Verwarwoordenboek vervolg (212)

Door Jan Renkema

In het Verwarwoordenboek worden zo’n 500 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Talrijke lezers hebben woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek.

Mocht u ook een ‘verwarpaar’ behandeld willen zien, plaats dan een reactie onder deze rubriek. Kijkt u dan wel even op de website om te zien of de woorden al zijn opgenomen.

circa / ongeveer                   

De woorden worden door elkaar gebruikt, maar soms is er een subtiel verschil dat tot onderzoek uitnodigt. En onze taal kent opmerkelijk veel varianten.

circa               plusminus, afgerond

• Deze rubriek telt nu, inclusief het Verwarwoordenboek, circa 700 verwarparen.

ongeveer        plusminus, niet precies, bij benadering

• Deze rubriek telt nu, inclusief het Verwarwoordenboek, ongeveer 700 verwarparen.

Bij circa lijkt het er eerder op dat het precieze aantal wel bekend is, maar dat het niet relevant is om dat te noemen. Bij ongeveer gaat het eerder om een schatting.

Er zijn nog drie andere aanknopingspunten om het verschil te beschrijven.

1. stijl of taalsfeer. Het Latijnse circa lijkt iets deftiger. Maar het verschil is toch niet zo groot als bijvoorbeeld tussen ‘astronomie’ en ‘sterrenkunde’.
2. zakelijkheid. Bij circa lijkt het eerder om het aantal zélf te gaan dan om datgene wat je in het aantal omschrijft. In circa honderd kinderen gaat het eerder om het aantal. In ongeveer honderd kinderen lijkt het eerder om de kinderen te gaan.
3. verschil in bandbreedte. Bij circa lijken de marges vaak iets smaller dan bij ongeveer. Vergelijk De verbouwing kost circa een miljoen en De verbouwing kost ongeveer een miljoen.

Het vermoede verschil in bandbreedte kan gemakkelijk onderzocht worden in een ‘huisonderzoekjes’. Voor de liefhebbers van veldsemantiek! Maak zinnetjes die alleen verschillen op de woorden circa en ongeveer met de aanduiding van een hoeveelheid. Bijvoorbeeld: Deze tekst bevat ongeveer/circa 400 woorden. (Het zijn er 446). Leg die zinnen voor aan proefpersonen en vraag ze dan om aan te geven wat de maximale ‘plus’ is en wat de maximale ‘min’. Uiteraard hangt de bandbreedte ook af van de betekenis van de zin. In De voorbereiding kost je ongeveer/circa acht uur kan de voorbereiding ook zes uur kosten of tien uur. Maar diezelfde variatie verwacht je niet in Het was ongeveer/circa acht uur toen hij aanbelde.

Opmerkelijk is trouwens dat onze taal nog tal van andere woorden kent om een schatting aan te geven, met soms een duidelijk verschil in stijl, maar vaak ook zonder betekenisonderscheid.

• Deze rubriek telt nu … bij benadering, grofweg, om en nabij, omstreeks, omtrent, pakweg, pak ’m beet, rond de, ruwweg, zo’n … 700 verwarparen.

En dan hebben we het nog niet eens over de aanduidingen die beginnen met een: een slordige, een stuk of x, een x-tal. Voer voor extra onderzoek. Neem alleen al een stuk of x. Welke getallen kunnen hier niet achter komen? In elk geval niet 700. Als u ook dit wilt onderzoeken, laat dan de ironie maar buiten beschouwing, zoals in: Het jochie herhaalde een stuk of 31 keer dat hij naar bui-ui-uiten wilde. – Nu eerst maar hopen dat er gegevens binnenkomen over bandbreedte waaruit blijkt dat circa iets preciezer is dan ongeveer.