Vandaag: melig en precies
Door Roeland Cortois
De landsgrens NL-BE trekt een duidelijke scheidingslijn doorheen het Nederlandse taalgebied voor wat betreft de huidige betekenis(sen) van een handvol woorden en uitdrukkingen; in deze gevallen gebruiken Nederlanders en Vlamingen dus dezelfde termen maar bedoelen ze er iets anders mee. Het spreekt voor zich dat je hier een momentopname ziet, want zoals het een levende taal betaamt, is ook de onze altijd in beweging en vinden er met regelmaat talige uitwisselingen plaats tussen noord en zuid.
Melig
Het leuk klinkende woord melig betekent in het Vlaanderenland o.m. sentimenteel, overdreven gevoelig. Bijvoorbeeld op het romantische gebied: als een Vlaamse jongeman smelt voor een meisje (of vice versa) en hierbij al zijn aandacht voor de mensen om zich heen verliest, zijn liefde in alle toonaarden verkondigt met zoetsappige bewoordingen en onnozele lichaamstaal, dan vertoont deze jongeman melig gedrag. ‘Doe niet zo melig!’ verordonneert men hem dan terecht. In Nederland benoemt men dit soort meligheid met het woord klef.
Voor de Nederlander heeft het woord weinig van doen met romantiek of sentimentaliteit; hier benoemt men flauw-grappige toestanden met melig. Een beetje onnozel lacherig gedrag dus. ‘Ik word hier melig van’ betekent: ik kom in een geestelijke toestand waarbij ik in de lach schiet om de meest onnozele dingen.
Het bijvoeglijk naamwoord melig is ontleend aan het zelfstandig naamwoord meel, refererend naar het alom bekende graanproduct. In overdrachtelijke zin wordt er sinds eeuwen mee bedoeld: flauw (zie: M. Philippa, e.a. (2003-2009) Etymologisch Woordenboek van het Nederlands, Amsterdam). Met dat gegeven is ook de gemeenschappelijke oorsprong van de momenteel in zwang zijnde Nederlandse en Vlaamse betekenissen duidelijk: flauw-romantisch en flauw-grappig.
Daarnaast zeggen zowel de Nederlanders als de Vlamingen melige appel tegen een overrijpe appel. Nou ja, dat zeggen ze natuurlijk niet letterlijk tegen de appel, maar je snapt wat ik bedoel. En je begrijpt eveneens dat men bijvoorbeeld ook over een peer kan zeggen dat hij melig is.
Precies
Precies betekent voor zowel de Vlaming als de Nederlander exact, stipt, nauwkeurig. NL’ers gebruiken ‘precies!’ als synoniem voor de uitroep ‘inderdaad!’. Als je wilt aangeven dat de gesprekpartner uitspreekt wat jij al dacht, dan zeg je op enthousiaste wijze ‘precies!’; je maakt ermee duidelijk dat de ander een juist begrip heeft gevormd van wat jij dacht, of misschien is diegene reeds tot de conclusie gekomen die jij nog aan het vormen was.
De Vlaming gebruikt het woord precies – sommigen spreken het uit als percies – in een betekenis die lijkt op die van het standaardtalige ‘blijkbaar’ en ‘schijnbaar’. Een exact equivalent in het AN of NL-Nederlands voor dit Vlaamse precies is er echter niet. Meestal kun je Vlaamse formuleringen met dit woord in het NL-Nederlands vertalen door een formulering met ‘het lijkt wel of’, ‘het lijkt erop dat’, ‘het komt me voor dat’, en hier en daar met blijkbaar of schijnbaar. In ieder geval moet je er als Nederlander iets van maken, want je hoort het de Vlaming voortdurend zeggen.
Een paar voorbeelden:
BE: Er is precies geen woord voor ons ‘precies’ in ‘t Hollands.
NL: Het lijkt erop dat er in ‘t Hollands geen duidelijk equivalent woord is voor het Vlaamse ‘precies’. / Er is schijnbaar geen woord voor het Vlaamse ‘precies’ in het Hollands.
BE: Ge hebt het precies koud, ge zit zo te rillen.
NL: ‘t Lijkt wel of je ‘t koud hebt, je zit zo te rillen. / Je hebt het blijkbaar koud, je zit zo te rillen.
BE: ’t Feest is precies nog niet begonnen, er is nog niemand te zien.
NL: ‘t Feest is blijkbaar nog niet begonnen, er is nog niemand te zien.
BE: Gij zijt precies nen indiaan!
NL: Tjonge, je hebt je treffend verkleed als een Indiaan!
Een manier om dit wellicht wat eigenaardige gebruik van precies te verklaren, is als volgt. (In onderstaande alinea betekent precies ‘exact’)
Beschouw het kind dat zich als indiaan verkleed heeft. Het is net alsof hij een indiaan is; eigenlijk heeft-ie wel krekdezelfde kledingdracht aangetrokken – het is precies zoals een echte dus. En de bibberende persoon gedraagt zich precies zoals men zou verwachten van iemand die het koud heeft. De feestzaal is helemaal leeg, precies wat je verwacht als het feest nog niet begonnen is.
Vervolgens evolueert precies tot een op zichzelf staand woord met vele schakeringen in betekenis – af te leiden uit de context. Uitgebreide constructies zoals het is precies alsof kun je dan laten vallen. Een woord met een unieke reikwijdte, dit Vlaamse precies. Precies ja!
In de 16e eeuw werd meel in rederijkersteksten gebruikt voor zotheid. ‘Met meel bestoven zijn’ betekende ‘zot zijn’. Ik weet niet of de Vlaams-Nederlandse of de Nederlands-Nederlandse betekenis van melig hier het dichtst in de buurt komt. De meligheid van fruit heeft te maken met de structuur en het mondgevoel ervan, en niets met eventuele zotheid.
Heel goed stuk! Als Nederlander woon ik in Vlaanderen, en als ik precies hoor, dan zie ik het meer als opvulling van een zin. Ik snap de context. Maar duidelijk uitgelegd hier! Leuk!