• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Hij zegt dat hij afgewassen heeft

2 april 2021 door Marc van Oostendorp 4 Reacties

Een van de raadselen van de Nederlandse zinsbouw is waarom je allebei de volgende zinnen kunt zeggen:

  • Ze zegt dat ze het heeft gelezen.
  • Ze zegt dat ze het gelezen heeft.

Het komt zelden voor dat twee woorden of constructies in taal helemaal equivalent zijn. Er is uiteindelijk altijd wel een reden te verzinnen waarom je soms ik lust dat niet zegt en in anders dat vind ik vies. Maar voor deze twee volgordes is dat nog niet gemakkelijk. Een betekenisverschil lijkt er niet te zijn en ook is de ene vorm niet bijvoorbeeld deftiger dan de andere.

In de loop van de tijd zijn er wel wat factoren gedetermineerd die een rol spelen: in bepaalde regio’s gebruikt men de ene vorm liever dan de ander (al komen ze waarschijnlijk overal allebei wel voor), misschien heeft ritme ermee te maken, maar hoe het nu precies zit, weten we nog steeds niet.

In zijn onlangs aan de Universiteit van Amsterdam verdedigde proefschrift voegt Jelke Bloem een nieuwe mogelijke factor toe aan de verklaring: die van de complexiteit van begrip. Hij maakt aannemelijk dat de volgorde ze het gelezen heeft iets lastiger te begrijpen is dan ze het heeft gelezen. In het tweede geval kom je eerst het betrekkelijk inhoudsloze heeft tegen, zodat je weet: hier begint een werkwoordelijke groep. Pas daarna hoef je de concrete inhoud van gelezen te begrijpen. Bij dat ze het gelezen heeft moet je bij gelezen twee dingen doen – concluderen dat hier de werkwoordelijke eindgroep begint én de inhoud vatten. Daarna komt het betrekkelijk inhoudsloze heeft. De informatie die je moet verwerken is dus ongelijkmatiger verdeeld.

Het is natuurlijk maar een heel klein effect, maar als je heel veel taal bekijkt – en Bloem is een meester in het bestuderen van grote bergen taal met behulp van door hemzelf ontwikkelde software – zie je toch een verschil. Je kunt laten zien dat de kans dat je heeft gelezen vindt in plaats van gelezen heeft toeneemt naarmate de tekst ingewikkelder wordt.

Ook dat ingewikkelder worden kun je op zich aan de hand van subtiele verschillen laten zien. Zo zijn scheidbaar samengesteld werkwoorden zoals afwassen en opbellen ingewikkelder dan niet samengestelde werkwoorden als wassen of bellen. En dus vind je bij de eerste vaker de eenvoudigere volgorde:

  • Hij zegt dat hij afgewassen heeft.
  • Hij zegt dat hij heeft afgewassen.

Het verschil is zo subtiel dat het niet is na te voelen, in ieder geval niet door mij. Maar kennelijk komt het toch naar voren als je heel veel zinnen bekijkt: de eerste zin is een klein beetje lastiger dan de tweede.

Ondertussen zijn er, zegt Bloem, natuurlijk ook nog steeds andere factoren, die ervoor zorgen dat de ‘lastige’ volgorde nog helemaal niet uitgestorven is.

Afbeelding: Soldaat helpt een kokkin met de afwas, Hippolyte Bellangé, 1827. Rijksstudio

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht

Lees Interacties

Reacties

  1. cock van groesen zegt

    3 april 2021 om 12:03

    Bij ‘heeft gelezen’, ligt de nadruk meer op (echt) gelézen, en niet zomaar gelezen (gezien) heeft, naar mijn gevoel.
    cxxx

    Beantwoorden
  2. Jakob Jansingh zegt

    3 april 2021 om 17:09

    Als dialectspreker (Gronings) zal ik altijd de ene constructie gebruiken, “heeft afgewassen”, wanneer ik “Hollands” spreek. En de andere, “afgewassen heeft”, als ik dialect spreek. Voor zo’n omschakeling hoef ik niet na te denken, het gaat eigenlijk vanzelf. Ik vermoed dat veel mensen in het Nedersaksische taalgebied dit zullen herkennen.

    Beantwoorden
    • Frans Daems zegt

      5 april 2021 om 17:13

      Ik denk bij introspectie dat ik in mijn moedertaal (Leuvens dialect) alleen de groene volgorde ‘gelezen heeft’ gebruik. In Standaardnederlands beide volgordes, voornamelijk afhankelijk van het ritme.

      Beantwoorden
  3. Margareta De Smidt zegt

    6 april 2021 om 19:16

    Volgens mij sluit de constructie ‘afgewassen of gelezen heeft’ dichter aan bij de spreektaal en komt die daardoor vaker voor; in ieder geval in het Belgische Nederlands.

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Willem Bilderdijk • Vertalen

Geloof my vry, wat andren snoeven;
Die d’ echten smaak en geur wil proeven,
Drink’ uit de oorspronkelijke flesch!

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Agenda

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

26-29 juni: Dichters in de Prinsentuin 2025

18 juni 2025

➔ Lees meer
Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

Een rijk leven: afscheidsrede Johan Koppenol, VU Amsterdam

17 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

sterfdag
1991 Cornelis Stutterheim
➔ Neerlandicikalender

Media

De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De internationale positie van het Engels

De internationale positie van het Engels

14 juni 2025 Door Marc van Oostendorp Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d