• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Effectief en fameus

7 mei 2021 door Roeland Cortois en Miet Ooms 2 Reacties

Gids voor verborgen spraakverwarringen tussen Belgen en Nederlanders (9)

Afbeelding van 3282700 via Pixabay

Effectief

Zowel Nederlanders als Belgen gebruiken dit woord om doeltreffendheid aan te geven: De rechercheurs gaan effectief te werk in de moordzaak; de communicatie tussen de instanties verloopt niet effectief; die klusjesman maakt effectief gebruik van zijn gereedschappen; paracetamol is een effectief medicijn bij hoofdpijn. Voor de hedendaagse Nederlander blijft het grotendeels bij die betekenis, hoewel in bepaalde contexten ook de betekenis daadwerkelijk gebezigd wordt, bijvoorbeeld in: het effectief (gerealiseerd) vermogen van een apparaat, het effectief aantal coronabesmettingen, het effectief aantal gepresteerde werkuren.
Als we naar België trekken moeten we effectief nog wat breder interpreteren (zie verder).

Het woord heeft sinds zijn verschijning in de Nederlandse taal een aantal semantische veranderingen ondergaan. Zo zien we bijvoorbeeld in de Groene Amsterdammer, jaargangen 1902 tot 1908, enkele voorbeelden van effectief in de betekenis van ‘werkelijk, daadwerkelijk’. En voor zover ik kan zien zijn er geen voorbeelden waarin de betekenis ‘doeltreffend’ wordt gehanteerd. Toen in 1916 het woord een plaats kreeg in het Woordenboek der Nederlandse taal, bleek daadwerkelijk  de voornaamste betekenis te zijn. Doeltreffend werd niet vernoemd (wel in een toevoeging van later datum). Als bijwoord met de betekenis ‘inderdaad, metterdaad’ stond het bij de redactie bekend als verouderd.

Maar in België is deze laatste betekenis tot op de dag van vandaag springlevend: de Vlaamse taal puilt ervan uit. Voor de Nederlander die zijn oor te luisteren legt bij gesprekken in Nederlandstalig België zou het weleens kunnen lijken alsof alles er zeer doelmatig verloopt – waarover hij wellicht zijn twijfels heeft. Er is dan wel degelijk sprake van een spraakverwarring. Ik geef enkele voorbeeldzinnen om nadien de ware betekenis te illustreren die de Belg met het woord voor ogen heeft.

‘Ronald is nu effectief begonnen aan zijn wereldreis op een eenwieler’.

‘Arnout gaat effectief met al zijn 7 kinderen tegelijk naar de zoo van Antwerpen!’

‘We hebben nu effectief de hele leeftijdsgroep van boven de zestig gevaccineerd.’

‘We kunnen aan de voetsporen zien dat er effectief verschillende criminelen zijn ontsnapt uit de gevangenis van Merksplas’.

In bovenstaande voorbeeldzinnen betekent ‘effectief’ niet doeltreffend maar iets in de aard van daadwerkelijk: de Belg wil met dat woord de waarachtigheid van een uitspraak benadrukken. (Dat doen francofonen trouwens op gelijkaardige wijze met het woord effectivement) Leest u mee met een (mogelijke) vertaling voor de Nederlander:

‘Ronald is nu écht begonnen aan zijn wereldreis op een een-wieler.’

‘Arnout gaat daadwerkelijk met al zijn 7 kinderen tegelijk naar de zoo van Antwerpen!’

‘We hebben nu inderdaad de hele leeftijdsgroep van boven de zestig gevaccineerd.’

‘We kunnen aan de voetsporen zien dat er wel degelijk verschillende criminelen zijn ontsnapt uit de gevangenis van Merksplas.’

Fameus

Franstaligen bedoelen met hun leuke adjectief fameux / fameuse te zeggen dat iets veelbesproken is, beroemd, bekend. Nederlandstaligen uit het hele taalgebied ontlenen dit woord, inclusief betekenis, dankbaar aan hen. Maar de Belg rekt het begrip – in tegenstelling tot de hedendaagse Nederlanders, maar net als de Franstaligen  – wat verder uit.

De Belgen gebruiken het adjectief fameus namelijk veelvuldig om de te zeggen dat iets in hoge mate het geval is. Ook op zichzelf staand gebruikt: ’t Is fameus! = het is nogal wat! En jawel, de Franstaligen doen dit ook. In de Larousse, de fameuze Franse dictionnaire, lezen we 4 verschillende gebruiksmogelijkheden van ‘t woord:

1) Qui a une grande réputation, qui est très connu : Auberge fameuse. Le fameux héros de Cervantès.

2) Dont on a abondamment parlé auparavant : Alors, tes fameux projets ?

3) Se dit d’un mets, d’une boisson exquis, excellents : Un vin fameux.

4) Familier. Indique un degré très élevé ; grand : Il a attrapé un fameux coup de soleil.

Vertaling van deze laatste omschrijving:

4) Informeel. Duidt een hoge mate van iets aan; groot: hij heeft een flinke zonneslag te pakken.

Dit uitgebreide gebruik van het woord was de Nederlander vroeger zeker niet vreemd. Wanneer je bijvoorbeeld in het archief van De Groene Amsterdammer uit de 19de en eerste helft van de 20ste eeuw zoekt op het trefwoord fameus, vind je veel teksten waarin dat woord in betekenis nummer 4 wordt gebruikt. Dat heb ik ook gemerkt in oude krantenartikelen van Nederlandse bodem – tot en met de jaren 60, recenter kom ik niet vanwege auteursrechten. Voorbeelden van ‘fameus’ in deze betekenis uit de afgelopen decennia vind ik niet in hedendaagse Nederlands-Nederlandse teksten (via google).

Als laatste: in het Woordenboek der Nederlandse taal zie je bij fameus (trefwoord beschreven in het jaar 1918), onder betekenis nummer 4, de thans uitsluitend Belgisch-Nederlandse betekenis.

 Link naar alle besproken spraakverwarringen

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: spraakverwarringen

Lees Interacties

Reacties

  1. C.W. Schoneveld zegt

    8 mei 2021 om 12:07

    Grappig dat er in het Engels nog een andere versie van “famous” bestaat, nl. “famed” . “Famous” zelf heeft nog de gemeenzame betekenis van “enorm”, “hardstikke groot”

    Beantwoorden
  2. Frank Mutsaers zegt

    3 december 2023 om 13:01

    Voor de Nederlanders:
    Een zonneslag noemen wij een zonnesteek. Over verborgen spraakverwarringen gesproken…

    Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Margriet Westervaarder • gelegen in een nest

gelegen in een nest
van dons en klein venijn
de takjes dagelijks herschikt
zacht mos en doornig groen

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

ALSOF IK ER NIET GEWEEST BEN

Ik stel er prijs op na ergens gelogeerd te hebben geen sporen achter te laten. Zo wordt logeren een soort inbreken – trouwens, het hele bestaan lijkt er op.

Bron: Barbarber, september 1969)

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

19 september 2025: Afscheidscollege Fred Weerman

15 juli 2025

➔ Lees meer
1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

1 juli – 15 september 2025: Over de grenzen van het boek

11 juli 2025

➔ Lees meer
26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

26 september 2025: Afscheid Peter-Arno Coppen

10 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1830 Eelco Verwijs
sterfdag
1989 Willem Beuken
➔ Neerlandicikalender

Media

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

Inclusive Dutch: Between Norm and Variation

15 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

14 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

Marc van Oostendorp over prijs voor Neerlandistiek

13 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 2 Reacties

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d