Dat we nu binnen een paar maanden tijd allemaal een vaccin krijgen toegediend, leidt tot veel taalgevoelens. Zo zat ik me gisteren net af te vragen waarom het me stoort als andere Nederlandstaligen op de sociale media spreken over “a jab” als ze een vaccinatie bedoelen, toen er een vraag kwam.

Eerst die jab, die idiomatisch Engels blijkt te zijn. Dat is geloof ik wat me eraan stoort, taalkleinzerig als ik, enigszins tot mijn eigen teleurstelling, blijk te zijn. The Guardian noemt het begrip ‘at once chummy and infantilising’. Ik heb niet per se problemen met gezellige of infantiliserende termen, of met termen die volgens de krant in de medische betekenis voortkomt uit de slang van druggebruikers. Maar dat er in een Britse krant een artikel staat met de titel ‘Why do we call vaccinations jabs‘ laat zien dat het ook voor Engelstaligen tot niet zo lang geleden geen gebruikelijk woord was. Ik vind het dan kennelijk aanstellerig als niet-moedertaalsprekers het gaan gebruiken, zoals ik het ook altijd naar vind als ze ‘congrats’ zeggen in plaats van ‘congratulations’.

Ik durf dat allemaal nauwelijks te bekennen want als taalkundige hoor je dat soort geborneerdheid niet te hebben. Dit is mijn excuus: je hoort mensen er niet op aan te spreken als je zoiets voelt, en je ook verder niet te gedragen als jab-zeggers minderwaardige wezens zijn. Maar dat je zulke gevoelens hebt, is op zich ook weer een interessant datapunt voor de taalwetenschap en verdient dus vermelding.

Enigeweg, ik zat hierover dus te prakkiseren, toen er op Twitter een vraag binnenkwam, en wel van een van mijn favoriete leraren Nederlands:

Voor mij was dit dan weer nieuw, maar een beetje googlen toont aan dat het klopt. Neem bijvoorbeeld bovenstaande afbeelding, waarvan je het frame kunt gebruiken om je eigen Facebook-pagina mee op te vrolijken.

Waar komt dit vandaan? Het lijkt een beetje op wat het Taalportaal (in de ANS durf ik tegenwoordig niet meer te kijken) hier vermeldt: er zijn bepaalde werkwoorden waarin sommige zinsdelen dan weer het onderwerp kunnen zijn en dan weer het lijdend voorwerp:

• jij kookt de melk
• de melk kookt
• jij smelt de boter
• de boter smelt
• jij hangt mijn foto aan je muur
• mijn foto hangt aan je muur
• jij breekt de vaas
• de vaas breekt
• jij vaccineert mij
• ik vaccineer

(Een andere vorm komt trouwens ook nog wel voor: het wederkerige ik vaccineer me‘; dat zou parallel zijn aan ‘jij verspreidde het gerucht’ / ‘het gerucht verspreidde zich’).

Nu geldt voor de door het Taalportaal genoemde voorbeelden dat er steeds een vaste relatie is tussen de zinnen ‘X smurft Y’ en ‘Y smurft’: de eerste zin betekent dat X ervoor zorgt dat Y smurft. ‘Jij kookt de melk’ betekent: ‘je zorgt ervoor dat de melk kookt’, ‘jij hangt mijn foto aan je muur’ betekent ‘jij zorgt ervoor dat mijn foto aan de muur hangt’. De betekenis waarin Y het onderwerp is, is dus de basisbetekenis.

Zo bezien zou ‘jij vaccineert mij’ dus zoveel betekenen als ‘jij zorgt ervoor dat ik vaccineer’ en dat lijkt me vooralsnog een beetje gek, maar ik kan dan ook (nog) geen ‘ik vaccineer’ zeggen.

Het Taalportaal zegt ook dat dit soort wisselingen van lijdend voorwerp in het Engels veel gebruikelijker is en geeft als voorbeeld dat je kunt zeggen ‘John jumped the horse over the fence’, maar niet ‘Jan sprong het paard over het hek’. In het Engels is het ook inderdaad gemakkelijker voorbeelden te vinden van ‘I vaccinate‘. ‘I jab’ bestaat in het Engels voor zover ik kan zien dan weer niet, behalve als afkorting voor het International Journal of Advances in Biology.

Update. 11.25, Bij nadere analyse blijkt ‘ik vaccineer mijn kinderen’ al een tijd in twee betekenissen gebruikt te worden: ik steek een spuit in de arm van mijn kinderen, of ik breng ze naar de dokter die de spuit prikt. In de laatste betekenis vind je al een tijdje ook ‘ik vaccineer niet’ (‘jij brengt je kinderen naar de dokter, maar…’). De reflexieve betekenis is betrekkelijk nieuw, maar lange tijd hebben volwassenen natuurlijk ook geen inenting ondergaan (behalve als ze bijvoorbeeld naar een exotisch land wilden). Overigens is “inenten tegen corona” betrekkelijk zeldzaam in vergelijking met “vaccineren tegen corona”, misschien een resultaat van het feit dat de discussie internationaal is. Wat het dan weer gek maakt dat mensen jab zeggen, er is geen einde aan mijn afkeer van die uitdrukking.