• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Bangelijk en enerverend

12 juli 2021 door Miet Ooms en Roeland Cortois 4 Reacties

Gids voor verborgen spraakverwarringen tussen Belgen en Nederlanders (17)

Afbeelding van 3282700 via Pixabay

De landsgrens NL-BE trekt een duidelijke scheidingslijn doorheen het Nederlandse taalgebied voor wat betreft de huidige betekenis(sen) van een handvol woorden en uitdrukkingen; in deze gevallen gebruiken Nederlanders en Belgen dus dezelfde termen maar bedoelen ze er iets anders mee.
Het spreekt voor zich dat je hier een momentopname ziet, want zoals het een levende taal betaamt, is ook de onze altijd in beweging – met regelmaat vinden er dan ook talige uitwisselingen plaats tussen noord en zuid.

Bangelijk

Heeft het woord ‘bangelijk’ altijd iets met ‘bang zijn’ te maken? Op het eerste zicht wel en Van Dale bevestigt het ook: de eerste betekenis is ‘geneigd tot bangheid, gauw bang’. Maaaaarrrrrrr… dan volgt er een twééde, informele Belgisch-Nederlandse betekenis: ‘geweldig, fantastisch, cool’. Niks geen bangigheid meer. Hoe zit dat precies?

In het Open Sonar Corpus vinden we het woord bangelijk een duizendtal keer terug in Belgische bronnen, tegenover slechts vierentwintig keer in het Nederlandse deel van het corpus. Dat verschil bevestigt meteen de spraakverwarring die al uit de definities van de Dikke Van Dale blijkt: de algemene betekenis, ‘snel bang‘, gaat waarschijnlijk niet schuil achter al die duizend Belgsiche hits. (Achter sommige wél, want Belgen gebruiken het woord ook in de algemene betekenis.)

Wanneer we het gebruik van het woord nader bekijken, zien we Zuid-Nederlandse uitingen als ‘Dat is een bangelijk goed boek, zeg!’ en ‘Het uitzicht is hier bangelijk mooi!’ Het is na twee zinnen al duidelijk: bangelijk wordt door de Zuid-Nederlandssprekende inderdaad gebruikt als een graadpartikel, om bijvoorbeeld een adjectief te versterken. Die betekenis wordt in heel Vlaanderen begrepen, maar veelvuldig gebruik van het woord hoort men vooral in en rond de stad Antwerpen.

Negatieve woorden die gebruikt woorden als versterking van positieve adjectieven komen ook veel voor in het Algemeen Nederlands: ontzettend leuk, erg mooi, vreselijk interessant enzovoort. Zo verwarrend kan het dan toch niet zijn dat de Belgen daar nog een ander, in de grondbetekenis negatief woord, aan toevoegen? Toch wel, want bangelijk wordt vaak zónder adjectief gebruikt! Wat denk je als Nederlander bij de volgende zinnen?

Kerel, dit feest is bangelijk!

Wat een bangelijk boek!

Ik vind u echt bangelijk!

Welnu, de zinnen laten zich naar het NL-Nederlands vertalen als:

Kerel, dit feest is vet!
Wat een geweldig boek!
Ik vind je echt te gek!

Dat is bijzonder, want woorden die in de grondbetekenis ‘negatief’ zijnen als partikel ‘positieve’ woorden versterken, hebben op zichzelf staand (als bijwoord) vrijwel nooit een positieve betekenis. Dat is dus anders voor bangelijk als graadpartikel; dat wordt óók als positief bedoeld bijwoord gebruikt. En dat zet de deuren open voor spraakverwarringen.

(De etymologie van het woord geweldig laat misschien een gelijksoortige interpretatie toe. Maar tegenwoordig is de betekenis van dat woord, ook als bijwoord, alleen nog  ‘bijzonder goed’. De eerder negatieve, letterlijke betekenis ‘gewelddadig’ is intussen verdwenen.

Enerveren

Enerverend is stilaan op weg om een klassieker onder de Belgisch-Nederlandse spraakverwarringen te worden. Kort door de bocht: in België heeft het een negatieve betekenis (irritant, op de zenuwen werkend, zeneuwslopend), in Nederland een positieve (spannend, opwindend). Twee vragen hierbij: 1. is dat wel zo en 2. welke betekenis is de basisbetekenis: de positieve of de negatieve?

Wat vraag 1 betreft: de vraag stellen is ze beantwoorden: nee, er is geen absolute zwart-witte tweedeling tussen de negatieve Belg en de positieve Nederlander. Voor veel Nederlanders heeft ‘enerverend’ (ook) die negatieve betekenis van ‘irritant, vervelend, zenuwslopend’. Maar daarnaast zien zij ook de positieve kant van spanning. De Belg niet, die is daar waarschijnlijk te zwaarmoedige Belg voor.

Vraag 2 nu. Als we onze blik verruimen naar onze buurtalen (Engels, Frans, Duits, en laten we er even ook het zuidelijke Spaans en het noordelijke Zweeds bij nemen), is er nergens een echt positieve betekenis te vinden:

  • Engels: enervating: futloos
  • Frans: énervant: ergerlijk (dat sluit aan bij de Nederlandse betekenis in noord en zuid)
  • Duits: enervierend: op de zenuwen werkend (idem)
  • Spaans: enervante: nerveus makend, slap
  • Zweeds: enervera: irriteren

De Nederlanders nemen hier dus een bijzondere positie in met hun positieve betekenisnuance. Is het de volksaard, die in elk nadeel meteen een voordeel bespeurt?

Ter afsluiting een anekdote:

Rik de Belg en Henk de Nederlander hebben een boeiend gesprek over al die ‘leuke’ betekenisverschillen tussen hun eigen variant van onze schone taal. Maar Rik de Belg heeft na een tijdje toch genoeg van de verwarring.
Rik: Ik raak door dit gesprek behoorlijk geënerveerd…al die woordverwarringen!
Henk: Ja, ik ook, leuk hé? Bijzonder, ja!
Rik: Ge zijt er precies mee aan het lachen?
Henk: Wat bedoel je precies?
Rik: Wat bedoel ik precies?! Maar enfin! Ik bedoel exact wat ik zeg: Ik peins dat ge ermee aan ’t lachen zijt!
Henk: Hahaha, ja, precies! We lachen wat af met z’n allen!
Rik: ‘Eikel…..’

Link naar alle besproken spraakverwarringen

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: spraakverwarringen

Lees Interacties

Reacties

  1. Frans Daems zegt

    12 juli 2021 om 12:06

    Zegt de Nederlandse Henk “leuk hé” of “leuk hè”? Ik zou normaal een accent grave verwachten als de betekenis ‘nietwaar?’ bedoeld is. Maar ik lees in Belgisch-Nederlandse teksten voor die betekenis vaak de schrijfwijze ‘hé’, en bij Vlamingen uit Oost- en West-Vlaanderen ook vaak de uitspraak ‘hee’. Voor mij als Brabander doet dat vreemd aan.

    Beantwoorden
    • Roeland cortois zegt

      12 juli 2021 om 19:01

      Ha, goeie opmerking. Het moet inderdaad met accent grave, volgens mij zeggen henk en vrijwel al zijn collega-nederlanders het zo.

      Beantwoorden
  2. Jan Uyttendaele zegt

    13 juli 2021 om 09:50

    Ik denk dat we in het Vlaams (vooral in Brabantse dialecten; in mijn Oost-Vlaamse moedertaal heb ik het woord nog nooit gehoord) een duidelijk onderscheid moeten maken tussen bangelijk als adjectief en bangelijk als bijwoordelijke bepaling bij een adjectief: in ‘het is bangelijk’ heeft het een negatieve betekenis en in ‘het is bangelijk goed’ een positieve betekenis.

    Beantwoorden
    • Roeland cortois zegt

      15 juli 2021 om 09:55

      Jan, het punt is nu juist dat uitingen met ‘bangelijk’ verwarrend kunnen zijn omdat ze zonder adjectief voorkomen en dan toch met die positieve betekenis. Zeker in die vorm is het wat bredere gebruik wellicht nogal recent en dan ook nog eens vooral in jongerentaal. De jongelingen hebben het misschien zelfs uitgevonden: https://www.standaard.be/cnt/g8ri0h8b

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Anouk Smies • Ik ben geen natuurlijk persoon

Elk antwoord dat niet uit het hart komt
heet geleende kennis en vervalt
Ik draag alleen bij
aan de wereld die ik verlang

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

Als in de verte de zee zich verliefd toont,
heldere golven steeds nemen elkaar,
denk ik vol spijt aan het plein waar mijn lief woont:
zeeheldenbuurt waar geen viking meer vaart.

Bron: datering: 1948-1955; postuum gepubliceerd, in Tijdrovertje, 1992

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

25 mei & 21 juni 2025: Leidse Zang voor Kerk en Kroeg

21 mei 2025

➔ Lees meer
21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

21 juni 2025: J.H. Leopold-lezing

19 mei 2025

➔ Lees meer
20 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

20 juni 2025: Lezingenmiddag Indische Letteren

19 mei 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1920 Sonja Witstein
sterfdag
1997 Herman de Coninck
➔ Neerlandicikalender

Media

Van Hogwarts naar Zweinstein

Van Hogwarts naar Zweinstein

20 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Verschenen: Romanreuzen

Verschenen: Romanreuzen

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

25. alkalommal rendezték meg a Magyarországi Néderlandisztika Napját

15 mei 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d