Augustusoverwegingen over ons vak (4)

Kennis moet je halen waar je het halen kan. Het heeft geen zin om je daarbij al te sterk af te laten leiden door de willekeurige grenzen tussen disciplines. Je onderzoekt in de eerste plaats een bepaald onderwerp, en alles wat bij dat onderzoek kan helpen is meegenomen. Dat lijkt me een vruchtbaarder aanpak je zoektocht te laten bepalen door de arbitraire grenzen van een opleiding of onderzoeksgemeenschap.

In sommige opzichten is interdisciplinariteit het wezen van de neerlandistiek. Je leert bij de academische studie, en in het ideale geval ook op school, op hoeveel verschillende manieren je naar een tekst kunt kijken: door hem op een alfa-manier aandachtig te lezen, door hem op een beta-manier als een wiskundig object te beschouwen, door op een gamma-manier te onderzoeken hoe mensen op de tekst reageren. En allerlei variaties van die manieren, en allerlei tussenvormen.

Mij lijkt de boodschap dat er natuurlijk betere en mindere benaderingen zijn voor de oplossing van een individueel probleem, maar dat in ieder geval geen van de drie genoemde aanpakken dé neerlandistische is.

Onleesbaar

De neerlandistiek is de discipline waarin je leert hoeveel dimensies iedere tekst heeft, zelfs een boodschappenbriefje, en hoe je met die vele dimensies in een gegeven omstandigheid moet omgaan. Als de neerlandistiek gaat over verwondering over je lens, hoort de neerlandicus zich ook voortdurend vragen te stellen over de lens waardoor hij naar zijn lens kijkt.

Sorry voor de totaal ontsporende metafoor.

Niet dat iedere neerlandicus dat ook zo ziet, helaas. Hier op Neerlandistiek hoonde een tijdje geleden een vakdidacticus het idee weg dat ook een zakelijke tekst meer dan één interpretatie kan hebben. Volgens hem zijn er wel degelijk ‘foute’ manieren om een vraag te begrijpen en één goede. Althans, een goede tekst, of dan toch minstens de ideale tekst, zou zo maximaal eenduidig zijn dat je tijdens het centraal eindexamen van leerlingen mag verwachten dat ze het enig juiste antwoord vinden op vragen. Dat je om zo’n maximaal eenduidige tekst te schrijven, al je basisaannamen expliciet zou moeten maken omdat je nooit zeker weet of je lezer de wereld wel op dezelfde manier ziet als jij, en dat het aantal van zulke basisaannamen bijna onbegrensd is. Een niet-ambigue tekst is daarom onleesbaar.

Wat zijn die dimensies die mogelijkheden geven tot interdisciplinariteit? Je kunt taal en tekst zien als abstracte objecten, en dan raakt hun studie aan verschillende takken van de wiskunde en de logica. Je kunt ze zien als vormen van menselijk gedrag, en dan kun je terecht bij allerlei vormen van sociale wetenschappen (antropologie, sociologie, psychologie) of, als je de mens als een dier beschouwt, bij de biologie. Je kunt ze zien als vormen van cultuur en dan kun je samenwerken met de andere geesteswetenschappen. En dan zijn er nog allerlei andere mogelijkheden voor taalbeheersers die de laatste jaren bijvoorbeeld veel samenwerken met medici en juristen.

Ontraadselen

Helaas is echte interdisciplinariteit – een aspect van de werkelijkheid werkelijk vanuit verschillende invalshoeken bestuderen – meestal verschrikkelijk lastig. Ik ken maar heel weinig onderzoek waarvan ik vind dat de interdisciplinaire dimensie echt nieuwe inzichten biedt. Vaak neemt men een bepaald onderwerp dat verschillende geleerden vervolgens op een eigen manier belichten zonder dat hun bevindingen ooit echt samenkomen. Of anders leveren verschillende geleerden data over verschillende onderwerpen die door een van hen in de gehaktmolen van de statistiek worden gegooid.

Er zijn bestuurders die tegenwoordig de neerlandici aansporen om toch eens wat interdisciplinairder te zijn. Dat is een bizarre oproep. Er is helemaal niets tegen samenwerking met fysici of kunsthistorici, laat staan tegen samenwerking met taal- of literatuurwetenschappers, maar de kern van de discipline in de neerlandistiek is zelf al multidisciplinair, en bovendien is multidisciplinariteit net zo’n onzinnig doel als strikte disciplinariteit. De oproep moet altijd zijn om alle beschikbare middelen in te zetten om de geheimen van het leven te ontraadselen.

Alle afleveringen van deze reeks staan hier.