Onbegrip begrepen
40 taalfilosofische gesprekken over communicatie (deel 39)

–    In een van onze eerste gesprekken gaf jij een hedendaagse versie van de Toren van Babel, en die eindigde je als volgt:

Na zoveel woede kreeg de provider medelijden met de mensheid, en hij sprak: ‘Vroeger leefden de mensen in de verwarring van Babel, en heb ik vanuit Babel de mensheid fysiek verspreid over de hele aarde. Nu leven de mensen in hun eigen Bubbel, in de i van isolement. Ik ben te ver gegaan. Maar mijn naam is provider! Mijn naam betekent: “Ik zal voorzien”. Ik voorzie open ruimten tussen de een en de ander, om die te betreden.’

–    Wat bedoelde jij eigenlijk met ‘open ruimten tussen de een en de ander, om die te betreden’? Is dat zoiets als de gesprekken die wij voeren?

–    Ik denk dat we af en toe die open ruimte hebben betreden. In onze gesprekken hebben we citaten en voorbeelden uitgewisseld, en elkaar becommentarieerd en vragen gesteld.

–    En hoe zit het met een debat, een discussie, of een dialoog? Zijn dat manieren om de open ruimte te betreden? Mij lijkt de dialoog dan de mooiste vorm van communicatie.

–    En wat is dat dan volgens jou?

–    Woordenboeken zeggen dat het een ‘samenspraak’ is of een ‘tweegesprek’.

–    Nou, vergeet dat ‘tweegesprek’ maar, anders had er wel duoloog gestaan.

–    Is dat dia- dan zoiets als in diafragma, dat er, in de metafoor die we bespraken, licht op de woorden valt?

–    Die betekenis lijkt zeer twijfelachtig. Het zou ook kunnen zijn dat dia- hier ‘van de andere kant’ betekent. De betekenis ervan blijft onzeker. En voor logos hebben wij geen ander woord dan ‘woord’, maar het kan ook zoiets betekenen als ‘beraadslaging’, ‘redenering’ en zelfs ‘bevel’.

–    Zullen we dan eerst maar de makkelijker woorden doen, debat en discussie?

–    Ja, die kun je gemakkelijk uitleggen met onderscheidingen als ‘meer of minder formeel’ of ‘met of zonder publiek’, maar je kunt ook kijken naar de aard van de mentale ruimte tussen de gesprekspartners.

–    Dat moet je uitleggen, ‘aard van de mentale ruimte’.

–    In een debat betreden de gesprekspartners een speelveld waarin ze volgens bepaalde spelregels, onder leiding van een ander, elkaar proberen te overtuigen. Maar in een discussie bestoken gesprekspartners elkaar eerder vanuit de loopgraven van hun eigen gelijk.

–    Dus een debat is meer een spel, en een discussie is meer een schermutseling.

–    Ja, het zijn beide ‘woordenwisselingen’ met winnaars en verliezers.

–    En als dat niet gebeurt, als je steeds opnieuw een debat of een discussie aangaat, zonder elkaar te overtuigen?

–    Tja, dan zijn standpunten ‘hangpunten’ geworden. En iemand die zijn hangpunten blijft herhalen, is als een hond die telkens weer zijn poot oplicht om zijn domein af te bakenen. Laten we maar zeggen dat dat een ‘lage vorm’ van communicatie is.

–    Oké, maar nu het verschil met dialoog. We kennen de dialoog toch vooral als een gespreksvorm uit de Oudheid, als een inzicht gevend gesprek bij een maaltijd (met een goed glas) uit de tijd van filosofen als Socrates en Plato?

–    Ja, ook die gedachtewisselingen worden dialogen genoemd. Maar in zo’n ‘socratische dialoog’ heeft de gesprekspartner doorgaans alleen maar een bijrol. Die moet dan antwoord geven op vragen zodat een bepaald inzicht duidelijk wordt. Ik zie een dialoog liever als een gezamenlijke poging om inzicht te verwerven, waarbij je er altijd van uitgaat dat ook de ander iets te vertellen heeft, ook al begrijp je dat op dat moment nog niet.

–    Hè bah, dat doet me denken aan gedragsadviezen van gespreksleiders in conflictsituaties, die adviezen die dan zo ‘concreet’ verwoord worden met ‘aansprekende’ letterwoorden als lsd voor luisteren, samenvatten, doorvragen, of nivea: niet invullen voor een ander.

–    Ja, jammer van die afleidende afkortingen, maar als gesprekspartners dit over en weer zouden doen, dan komen we misschien dichter bij ‘de echte communicatie’, zoals jij dat eerder noemde.

–    En zo wil jij betekenis geven aan het woord dialoog?

–    We hebben nog één gesprek.

Deze serie verschijnt op maandag, donderdag en zaterdag in de zomermaanden. Commentaar is uiteraard bijzonder welkom. Reacties worden verwerkt in een mogelijk vervolg op deze serie.