• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

Die Ridder metter Swane als anderdaags feuilleton

10 augustus 2021 door Willem Kuiper 2 Reacties

Een schone ende miraculeuse historie vanden Ridder metter Swane

Kritische editie bezorgd door Willem Kuiper en Inge Van Outryve,
met hulp van Dirk Geirnaert bij de refreinen.

Bij wijze van inleiding

In 1499 voltooide Pierre Desrey een kloek boek dat hij als titel meegaf: La genealogie avecques les gestes et nobles faitz darmes du trespreux et renomme prince Godeffroy de Boulion et de ses chevalereux freres Baudouin et Eustace, yssus et descendus de la tresnoble et illustre lignee du vertueux Chevalier au Cyne. In de proloog draagt hij het op aan de Franse koning Loys (Louis) XII, naar ik vermoed om een militant voorbeeld aan deze iconische held te nemen. Het boek is niet in handschrift bewaard gebleven (wat erop zou kunnen wijzen dat het niet opgenomen werd in zijn Bibliothèque Royale), enkel in druk, de oudste die van Le petit Laurens, (ISTC) Parijs 1500 (ONB).
     De Genealogie is een compilatie van meerdere teksten, literaire en historiografische, (Arlima) met als hoofdpersoon Godfried van Bouillon, de veroveraar en eerste koning van Jeruzalem tijdens de Eerste Kruistocht (1096-1099). Het boek begint met een proza-bewerking van chansons de geste, waarin een link gelegd werd tussen de legende van de Zwaanridder en Helias, de legendarische grootvader van Godfried van Bouillon.

De Genealogie had succes (USTC). Ook buiten Frankrijk was er belangstelling. De legendarische voorgeschiedenis werd in het Engels vertaald door Robert Copland en gedrukt door Wynkyn de Worde, Londen 1512. (Rosenwald Collection) Ook verscheen er een Nederlandse vertaling van hetzelfde begin (maar met een afwijkende indeling in hoofdstukken), gedrukt te Antwerpen door Jan van Doesborch, waarvan dit fragment, een gehavend quarto vel (UB Gent), alles is wat ervan overbleef.
     Opvallend aan de Nederlandse bewerking is dat de onbekende vertaler het vage “L’isle fort” (het sterke eiland), het koninkrijk van de ouders van Helias, de held van het verhaal, identificeerde als Lille (Rijssel) in Frans Vlaanderen. Daarmee bracht hij met opzet het verhaal dichter bij zijn geïntendeerd publiek als ware het lokale geschiedenis. Bovendien werd de tekst rhetoricaal opgehoogd door elf monologen in de eerste 20 (van de in totaal 32) capittels te vertalen in de vorm van rederijkers refreinen. Heb op basis van het woordgebruik zo mijn twijfels of de dichter van de refreinen dezelfde was als de vertaler van het proza.

Omdat het fragment dat aan Jan van Doesborch toegeschreven wordt, moeilijk dateerbaar is, hebben onderzoekers zich verdiept in de driehoeksverhouding Frans-Engels-Nederlands. Hierover leze men: Elisabeth de Bruijn, Reculer pour mieux sauter: de bronnenproblematiek en de literaire eigenheid van de Middelnederlandse Helias, waarin de geschiedenis van het onderzoek en de argumenten van eerdere onderzoekers als Werner Floegel en Piet Franssen goed aan bod komen.
     Zelf heb ik nog geen standpunt in deze kwestie ingenomen, maar wel wil ik hier alvast kwijt dat het mijns inziens twijfelachtig is dat dit fragment-Doesborch een vel uit de eerste druk was. Het fragment bevat een aantal curieuze fouten die ik niet verwacht in een eerste druk van Jan van Doesborch, die doorgaans veel aandacht en zorg aan zijn drukwerk besteedde. Ik houd het voor heel wel mogelijk dat dit quarto vel deel uitmaakte van een haastige herdruk. Als mijn vermoeden juist is dan staat de chronologie op losse schroeven. Dan zou het heel goed kunnen dat de eerste druk van Jan van Doesborch vooraf ging aan de vertaling / druk van Copland / Wynkyn de Worde. Misschien kan een woord-voor-woord vergelijking van Doesborch en Wynkyn de Worde met de Franse brontekst ons (iets) dichter bij de oplossing brengen. Daarover later meer.

Dat alle exemplaren van deze Doesborch-druk(ken) op één quarto vel na van de aardbodem verdwenen, kan het gevolg zijn van bewuste vernietiging. De druk van Doesborch was een boek voor ‘volwassenen’. Zijn vertaler doet niet moeilijk over de bestialiteit, waarvan koningin Beatris beschuldigd wordt en vertaalt zijn Franse bron woordelijk. Maar in de tweede helft van de 16e en in de vroege 17e eeuw veranderen de fatsoensnormen en waarden sterk en zien wij dat middeleeuwse teksten en afbeeldingen gekuist of erger nog verminkt en vernietigd worden door rechtgelovige censors en lezers. De Index librorum prohibitorum dateert van 1559 en beperkte zich niet tot theologische werken.
     De approbatie van 1547 door meester Willem uit Brussel liet de tekst praktisch ongemoeid. Deze redactie vond vermoedelijk via Rotterdam, waarheen Antwerpse drukkers als Jan van Ghelen en Jan van Waesberge met hun bedrijf vluchtten, zijn weg naar de Noordelijke Nederlanden, waar zij enigszins bekort maar in beginsel ongewijzigd herdrukt werd tot in de vroege 19e eeuw. Welke drukker dat als eerste deed, is onbekend. Er is geen oudere druk bekend dan die uit 1631 voor Cornelis Dirckszoon Cool, boekhandelaar te Amsterdam.
     In de Zuidelijke Nederlanden werd de tekst in 1610 opnieuw geapprobeerd, ditmaal door Maximiliaen van Eynatten, een bekende Antwerpse censor, die wij ook kennen als de castrator van Valentijn ende Oursson. Deze gemutileerde versie bleef bewaard als de Zuid-Nederlandse redactie. Maximiliaen verwijderde alles wat met seksualiteit en goddelijk ingrijpen te maken had, maar waar dat niet het geval was, greep hij niet in. Zodoende bevat de druk van Arnaut van Brakel, Antwerpen 1647, de oudste overgeleverde vertegenwoordiger van de gekuiste Zuid-Nederlandse redactie soms meer tekst dan de ongekuiste, maar hier en daar licht bekorte Noord-Nederlandse redactie.
     Om een zo goed mogelijk beeld van de oorspronkelijke Nederlandse vertaling te krijgen moet men daarom alle redacties naast elkaar lezen in combinatie met de Franse brontekst.

Omdat zo’n synoptische editie bij veel lezers wat zwaar op de maag zou liggen is besloten om dit keer twee edities tegelijk te publiceren: 1) een synoptische studie-editie voor filologen (in de dop), en 2) een enkelvoudige lees-editie voor belangstellenden. In de studie-editie worden alle tekstkritische ingrepen in de tekst verantwoord. In de lees-editie vindt men woordverklaring en hier en daar wat commentaar om het verhaal begrijpelijk(er) te maken.

Wij wensen u veel leesplezier,

De editeurs

❦     ❦
❦

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel, Uitgelicht Tags: edities, Ridder metter Swane

Lees Interacties

Reacties

  1. Arent de Haas zegt

    11 augustus 2021 om 11:05

    Wanneer en waar wordt dit gepubliceerd?

    Beantwoorden
    • Willem Kuiper zegt

      12 augustus 2021 om 01:02

      In dit tijdschrift, om de dag om 13:00.

      Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

Daniël Vis • Dit blijft geheim, Luísa

Hoe doe je dat? Is het voldoende
om erover te blijven praten,
de woorden te herhalen?

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BEDELDEUN

“’k Heb kalk in m’n hoofd,
hoor je ’t rammelen,
hoor je ’t rammelen,
maak je ’t goed?

Heb je niet een paar kousen,
niet een lapje of een hoed,
hoor je ’t rammelen,
hoor je ’t goed?”

(Bedeldeun)

Bron: Barbarber, januari 1961

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

12 september 2025: Dag van de Nederlandse partikels

7 juli 2025

➔ Lees meer
10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

10 juli 2025: Hofwijck en het lezen van maakbaar landschap

4 juli 2025

➔ Lees meer
29-30 september 2025: Struggling Sovereignty

29-30 september 2025: Struggling Sovereignty

3 juli 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1871 Kornelis ter Laan
1912 Félicien de Tollenaere
➔ Neerlandicikalender

Media

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

‘Pipi, paradoxen en leermomenten’

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
Plein Publiek: Nadia de Vries

Plein Publiek: Nadia de Vries

5 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek 1 Reactie

➔ Lees meer
Van Tamazight tot straattaal – met Khalid Mourigh

Van Tamazight tot straattaal – met Khalid Mourigh

2 juli 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d