Manuscripten Anne Frank voor het eerst integraal digitaal ontsloten

Persbericht Anne Frank Stichting en Huygens ING

Brussel / Amsterdam, 28 september 2021 – De Vereniging voor Onderzoek en Ontsluiting van Historische Teksten lanceert een nieuwe wetenschappelijke online editie van alle manuscripten van Anne Frank. Voor het eerst worden de oorspronkelijke manuscripten waarmee Anne Frank hoopte een beroemd schrijfster te worden, integraal online getoond en ontsloten binnen een historisch kader.

Het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (Huygens ING) onderzocht in samenwerking met de Anne Frank Stichting Anne Franks dagboeken, haar eigen bewerking daarvan tot een ‘roman van het Achterhuis’, haar verhaaltjes en andere teksten. Deze zijn bijeengebracht in deze editie, voorzien van historische achtergronden en vergelijkende analyses. De ontwikkeling van Anne Frank als schrijfster werd niet eerder zo goed zichtbaar.

De Anne Frank Stichting nam het initiatief voor deze nieuwe editie, onderzocht de historische context van de manuscripten en stelde veel van het beeldmateriaal ter beschikking. Het onderzoek van het Huygens ING en de Anne Frank Stichting leidde niet alleen tot nieuwe inzichten, maar ook tot een innovatieve digitale editie die onderzoekers en liefhebbers een fascinerend beeld geeft van de manier waarop Anne Frank haar teksten heeft geschreven en herschreven.

Het dagboek en de ‘roman van het Achterhuis’

Het dagboek van Anne Frank is het best gelezen Nederlandstalige boek ter wereld. Niet iedereen weet dat Anne tijdens haar onderduik haar dagboek begint te herschrijven tot een roman, die ze Het Achterhuis noemt. Hiervoor neemt ze haar dagboek als basis, maar ze kijkt kritisch naar haar eerdere dagboekaantekeningen en selecteert zorgvuldig wat ze wel en niet aan de buitenwereld bekend wil maken. Ze verplaatst passages en herschrijft dagboekbrieven om ze geschikt te maken voor haar roman. Zo zet ze in Het Achterhuis de beklemmende situatie van het ‘bedompte’ binnen moeten zitten extra aan. Anne heeft haar roman niet kunnen voltooien. Na de oorlog laat Otto Frank, Annes vader die de Holocaust overleeft, de geschriften van zijn dochter alsnog in boekvorm uitgeven, eveneens onder de titel Het Achterhuis (1947). De inhoud stelt hij samen uit zowel Annes dagboek, haar roman als enkele Achterhuis-gebeurtenissen die zij in haar verhaaltjesboek beschrijft.

Uitbarstingen tegen moeder

In de nieuwe wetenschappelijke online editie zijn het dagboek en de ‘roman van het Achterhuis’ van Anne Frank afzonderlijk en integraal opgenomen. Editeur/onderzoeker Peter de Bruijn (Huygens ING) maakte de overeenkomsten en verschillen tussen beide teksten tot in detail inzichtelijk. Hij ontdekte dat het bestaande beeld dat Anne bij het herschrijven van haar dagboek het merendeel van haar uitbarstingen tegen haar moeder zou hebben weggelaten, niet klopt. ‘Anne heeft juist een aantal niet mis te verstane brieven over het onderwerp “moeder” aan het manuscript toegevoegd, waardoor het alsnog een van de verhaallijnen van Het Achterhuis is geworden’, concludeert De Bruijn.

‘De Engelse radio spreekt van vergassing’

De Anne Frank Stichting heeft in samenwerking met Huygens ING onderzocht welke feiten en omstandigheden met betrekking tot de oorlog en de buitenwereld op welk moment bekend waren, op welke wijze ze tot de schuilplek in het Achterhuis kunnen zijn doorgedrongen en hoe ze door Anne zijn weergegeven. Daardoor is er nu meer zicht op de literaire vrijheden die Anne zich al dan niet bewust heeft gepermitteerd bij het herschrijven van haar dagboek. Als Anne in Achterhuis-brieven uit 1942 bijvoorbeeld schrijft over de premies die voor het aanbrengen van joden worden betaald (‘kopgeld’), dan staat vast dat ze dat met haar kennis van later heeft gedaan: het premiesysteem werd namelijk in 1943 ingevoerd. Ook de term ‘vergassing’ gebruikt ze in haar dagboek nog niet als ze in 1942 over het wegvoeren van mensen naar Polen schrijft, maar in Het Achterhuis voegt ze aan de corresponderende passage toe: ‘De Engelse radio spreekt van vergassing’.

Ingeplakte foto’s en inktvlekken

Tot slot beschrijft deze editie ook materiële aspecten zoals gebruikte schrijfstoffen, inktvlekken, tekstbeschadigingen en andere bijzonderheden tot in detail. Met name het rood-wit geruite dagboek is in dit opzicht een fascinerende maar complexe bron, vanwege de ingeplakte foto’s, brieven en andere documenten en de bijschriften en andere toevoegingen die Anne naderhand – al terugbladerend in haar dagboek – op tal van plaatsen heeft genoteerd.

Auteursrecht

Omdat in Nederland het auteursrecht op een aantal teksten van Anne Frank nog niet is vervallen, heeft een deel van het onderzoek, zoals de transcripties van de dagboeken van Anne Frank, in België plaatsgevonden. In Nederland is de online editie niet in te zien. In zo’n zestig landen waar dit auteursrechtelijk wel kan, zoals in België, Duitsland en de Nederlandse Antillen, is deze editie wel voor iedereen online toegankelijk: www.annefrankmanuscripten.org. Door middel van geoblocking wordt de beschikbaarheid tot die landen beperkt. Later wordt ook een Engelstalige versie van deze editie toegankelijk in de landen waar dat auteursrechtelijk kan.

De publicatie van de wetenschappelijke online editie van de manuscripten van Anne Frank wordt verzorgd door de Vereniging voor Onderzoek en Ontsluiting van Historische Teksten, Avenue Louise 209a / Louizalaan 209a, 1050 Brussel (België). info@annefrankmanuscripten.org