• Door naar de hoofd inhoud
  • Skip to secondary menu
  • Spring naar de eerste sidebar
  • Spring naar de voettekst
Neerlandistiek. Online tijdschrift voor taal- en letterkunde

Neerlandistiek

Online tijdschrift voor taal- en letterkundig onderzoek

  • Over Neerlandistiek
  • Contact
  • Homepage
  • Categorie
    • Neerlandistiek voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal

‘Hij heeft pas vier vingers’

28 september 2021 door Marc van Oostendorp 8 Reacties

Bron: Wikimedia

De betekenis van het Nederlandse woord pas staat nu internationaal in de belangstelling, dankzij een artikel van de taalkundigen Ad Neeleman en Hans van de Koot in het tijdschrift Natural Language and Linguistic Theory. Voor Engelstaligen is het woord pas opvallend. Je vertaalt het in het Engels met only, maar only heeft allerlei andere betekenissen die pas niet heeft. Zo kun je in het Engels, maar in het Nederlands niet zeggen:

  • He has only four fingers.
  • Hij heeft pas vier vingers. [vreemd]

In de bedoelde betekenis zeggen we ‘Hij heeft maar vier vingers’ of ‘slechts vier vingers’. Met pas is de zin raar omdat hij suggereert dat we in een wereld zijn beland waarin mensen in de loop van de tijd steeds meer vingers krijgen. Want pas suggereert een vooruitgang in de tijd. Het betekent ongeveer: op het moment waarover we spraken zou je eigenlijk hebben verwacht dat er inmiddels meer waren.

Of minder. Neeleman en Van de Koot wijzen erop dat de volgende zin twee bijna tegenovergestelde betekenissen kan hebben, afhankelijk of we het hebben over een situatie waarin het water wordt opgewarmd of juist afgekoeld:

  • Het water is pas twintig graden.

Die progressie in de tijd luistert nauw. Stel dat je van Utrecht naar Amsterdam reist en de reis gaat niet voorspoedig. Dan zou je op zeker moment je vrienden kunnen appen met de mededeling:

  • Ik ben pas in Maarssen.

Maar je kunt dat alleen doen omdat Maarssen wel degelijk al een stapje onderweg van Utrecht naar Amsterdam is. Als er helemaal geen vooruitgang in zit, kun je niet appen:

  • Ik ben pas in Utrecht.

Wat dit betreft is pas anders dan al, want die laatste kun je wel voor het eindpunt van de reis gebruiken: ‘ik ben al in Amsterdam’.

Opvallend aan dit soort zinnen is trouwens ook dat er nergens in zo’n zin melding wordt gemaakt van tijd, behalve indirect. Omdat het gaat over een reis, kun je pas gebruiken bij een plaatsbepaling (‘in Maarssen’). Nog ingewikkelder wordt het in het volgende voorbeeld. We zijn op zoek naar een ruimte voor een activiteit waarvoor we acht stoelen en twee tafels nodig hebben, en moeten kiezen uit twee kamers. Dan kun je zeggen:

  • Ik ben voor kamer A: daar staan pas drie stoelen maar al twee tafels.

In dit geval is het helemaal niet nodig dat er in A voortdurend nieuwe stoelen bij komen. De zin impliceert dat het stoelentraject voor kamer A langer zal zijn (en voor het tafeltraject korter) dan voor kamer B. We zijn dus op een veel abstractere manier ‘onderweg’ naar ons doel van acht stoelen.

Het lijkt er in veel van de voorafgaande voorbeelden op alsof het gaat om snelheid: ‘ik ben pas in Maarssen’ lijkt te betekenen ‘ik had verwacht een grotere afstand af te hebben gelegd, ik ben dus traag’. Maar dat is niet altijd het geval. Als een vader een cadeautje zoekt voor zijn dochtertje kan hij best zeggen:

  • Ze is pas drie jaar oud.

zonder dat hij bedoelt dat ze langzamer oud wordt dan verwacht. In plaats daarvan betekent het zoiets als: ze is nog niet op het punt waarop ze speelgoed voor bijvoorbeeld zesjarigen aankan.

Delen:

  • Klik om af te drukken (Wordt in een nieuw venster geopend) Print
  • Klik om dit te e-mailen naar een vriend (Wordt in een nieuw venster geopend) E-mail
  • Klik om te delen op Facebook (Wordt in een nieuw venster geopend) Facebook
  • Klik om te delen op WhatsApp (Wordt in een nieuw venster geopend) WhatsApp
  • Klik om te delen op Telegram (Wordt in een nieuw venster geopend) Telegram
  • Klik om op LinkedIn te delen (Wordt in een nieuw venster geopend) LinkedIn

Vind ik leuk:

Vind-ik-leuk Aan het laden...

Gerelateerd

Categorie: Artikel Tags: semantiek

Lees Interacties

Reacties

  1. J.T. Brouwer zegt

    28 september 2021 om 17:15

    In veel van deze voorbeelden betekent pas ‘nog maar’. Ik ben nog maar in Maarsen. Mijn dochter is nog maar drie. ‘Nog’ geeft volgens mij een niet-afgeronde voortgang aan. In het Engels betekent ‘still’ hetzelfde.

    Beantwoorden
    • Peter-Arno Coppen zegt

      30 september 2021 om 09:40

      Die verwachting hoort er anders wel bij. Het is niet alleen een niet-afgeronde voortgang, maar het is ook nog niet zo ver als verwacht (of als je misschien zou denken). En in het Engels kun je bij ‘Ik ben pas vier jaar oud’ niet zeggen ‘I am still four years old’. Dan is het weer ‘only’.

      Beantwoorden
  2. B. van Engelenburg zegt

    28 september 2021 om 19:27

    Pas kan natuurlijk ook een zelfstandig naamwoord zijn. Ik zet een pas in jouw richting. Of een bergpas waar je overheen gaat. Of een pas als afkorting van een paspoort. Ook kan het woord een maataanduidiing zijn. De jurk past precies. Precies pas!
    Of een uitdrukking om niet verder mee te spelen. “ Ik pas.” Bij kaartspellen. Of een weigering, zoals in: “Ik pas daarvoor!”

    Beantwoorden
  3. Erwin Janssen zegt

    28 september 2021 om 20:35

    En onder water fietsen, dàt is pas leuk!

    Beantwoorden
  4. G. van der Zwaag zegt

    29 september 2021 om 10:02

    Pas op, die paspop kan omvallen. een pantalon pas(send) maken. Sommige passen zijn in de winter gesloten voor alle verkeer.

    Beantwoorden
  5. Frans Megens zegt

    29 september 2021 om 11:03

    Ben je pas afgestudeerd of kom je pas van school en woon je in Vlaanderen?

    Beantwoorden
    • Frans D. zegt

      29 september 2021 om 17:43

      Wat wilt u hiermee zeggen?

      Beantwoorden
      • Marc van Oostendorp zegt

        29 september 2021 om 18:08

        Het lijken mij voorbeelden van het gebruik van ‘pas’.

        Beantwoorden

Laat een reactie achterReactie annuleren

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie gegevens worden verwerkt.

Primaire Sidebar

Gedicht van de dag

J.H. Leopold • Ik ben een zwerver overal

Men zoekt zich en men raakt elkander kwijt,
men volgt met vreugde en ontvlucht in spijt,
men twist en ruziet en is ontevreden
en weer verzoend en alles zonder reden.

➔ Lees meer

Bekijk alle gedichten

  • Facebook
  • YouTube

Chris van Geel

BERICHT HOE WE ZITTEN

Adem zien te halen
is het enige en
kijken of er geen paard aan komt.
 

Bron: Het Zinrijk, 1971

➔ Bekijk hier alle citaten

Agenda

25 augustus 2025: Het Colloquium Neerlandicum 2025

25 augustus 2025: Het Colloquium Neerlandicum 2025

23 juni 2025

➔ Lees meer
19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

19 september 2025: Laatzomer Conferentie NDN

22 juni 2025

➔ Lees meer
2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

2 juli 2025: Boekpresentatie ‘Een nieuw geluid’

21 juni 2025

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle agendapunten

Neerlandici vandaag

geboortedag
1934 Dirk Bakker
sterfdag
1991 Karel Meeuwesse
➔ Neerlandicikalender

Media

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

Hoe je taal maakt en hoe taal je raakt

22 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
De structuur van wetenschappelijke artikelen

De structuur van wetenschappelijke artikelen

21 juni 2025 Door Marc van Oostendorp 1 Reactie

➔ Lees meer
Het culturele landschap van Frits van Oostrom

Het culturele landschap van Frits van Oostrom

19 juni 2025 Door Redactie Neerlandistiek Reageer

➔ Lees meer
➔ Bekijk alle video’s en podcasts

Footer

Elektronisch tijdschrift voor de Nederlandse taal en cultuur sinds 1992.

ISSN 0929-6514
Bijdragen zijn welkom op
redactie@neerlandistiek.nl
  • Homepage
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Over Neerlandistiek
  • De archieven
  • Contact
  • Facebook
  • YouTube

Inschrijven voor de Dagpost

Controleer je inbox of spammap om je abonnement te bevestigen.

Copyright © 2025 · Magazine Pro on Genesis Framework · WordPress · Log in

  • Homepage
  • Categorie
    • Voor de klas
    • Vertelcultuur
    • Naamkunde
  • Archief
    • 10 jaar taalcanon
    • 100 jaar Willem Frederik Hermans
  • E-books
  • Neerlandistische weblogs
  • Jong Neerlandistiek
  • Frisistyk
  • Mondiaal Neerlandistiek
  • Over Neerlandistiek
  • Contact
 

Reacties laden....
 

    %d