Achter het achtervoegsel (14)

In Een Nieuwe Escapette, een onderzoek naar de gebruiksmogelijkheden van het suffix –ette (De Bonth en Van Rossem, 9 januari 1988) noemden wij acht gebruiksmogelijkheden van dat suffix. Achtereenvolgens kan het een diminutief aanduiden, een vrouwelijk persoon, een imitatie, een kleine ruimte, een drank die de gezondheid heet te bevorderen, een verzameling, iets wat bedoeld is voor vrouwen en verfijning/het kleine, vlugge en sierlijke.

Dankzij de column van Sheila Sitalsing in de Volkskrant van 26 januari jl. – die de aanleiding voor velen was om ons te attenderen op het woord theorette – herinnerde ik me een betekenis die we nog niet genoemd hebben: het aanduiden van iets wat eigenlijk niets voorstelt. Een soort van diminutief, gecombineerd met verfijning en imitatie. Enfin, ik zal maar snel naar de desbetreffende woorden gaan: theorette ‘een voorzetje dat geen theorie mag heten’, persconferette ‘een korte oppervlakkige persconferentie’ en affairette ‘een amourette’.

Affairette

In onze databank, die inmiddels al uit zo’n 550 woorden met –ette bestaat, vermelden we bij affairette als oudste bron vooralsnog de Haagse Post van 20 mei 1989. De journalist Daan Dijksman heeft dan onder deze naam een rubriek, waarover ik niets weet. Bij het lemma affairette in het Woordenboek van Populair Taalgebruik door Marc de Coster (28 februari 2020) vond ik zes citaten van deze afleiding van affaire, met als betekenis ‘weinig beduidende relatie’. De website gratisdatingtips geeft een nog preciezere omschrijving: ‘een romantische en emotionele relatie met een ander’ (2 februari 2022). 

Het oudste citaat uit het woordenboek van De Coster is afkomstig uit de NRC van 21 januari 1992. In een recensie van de voorstelling De troefkaart staat:

De oudere vrouw moedigt aanvankelijk de flirt, van haar man met het jonge meisje aan, uit ervaring wetend dat zij nadien de vruchten van zijn hitsigheid zal plukken. Als die affairette echter de grens van het fatsoen overschrijft, moet ze alle zeilen bijzetten om de zaak weer in evenwicht te brengen.

In alle andere citaten lijkt het ook te gaan om een flirt, een avontuurtje, een fling, een scharrel of een escapade. Schrijfster Susan Smit verwoordt het pleonastisch in haar verhalenbundel Letterhonger (2008): “Vooral in de liefde is het niet te harden met die weemoed van mij: in retrospectief waardeer ik onbetekenende affairettes op tot hartverscheurende romances.” In het Engels, ik moest er wel voor naar Wiktionary, vinden we ook deze betekenis, maar wel met de aantekening dat het vooral om een geval van overspel gaat.  

De oudste vindplaats in Delpher is de Volkskrant van 15 juli 1989. In een artikel naar aanleiding van een column van Theo van Gogh in Het Parool over filmkenner Simon van Collem stelt Van Gogh: “‘Een reactie op de Van Gogh-affairette?’ vraagt Theo van Gogh. ‘Ik heb er maar één antwoord op: dit is het einde van de vrije pers.’” Weliswaar gaat het niet over een oppervlakkig liefdescontact, maar een onbetekenende zaak is het voor Van Gogh zeker. 

Affairette past natuurlijk helemaal in de roddelrubrieken. Rianne Woldega gebruikt in Glossomodo (Het Parool, 2 februari 1991) maar liefst twee keer het woord om verwerpelijke opmerkingen over de nieuwe relatie van Ed van Thijn uit de Privé toe te lichten. In 2016 noemt de Provinciale Zeeuwse Courant de affairette tussen Pieter van de Wielen en Georgina Verbaan, die misschien niet veel voorstelde, maar toch een woedende partner van Georgina, Jort Kelder, opleverde. 

Wanneer je in Twitter berichten met het woord affairette gaat zoeken, trek je een enorm blik open. Vanaf in ieder geval augustus 2009 gaat het hier dan echt niet alleen over de oppervlakkige verleidingen in de liefde, maar zeker ook om de schandaaltjes in de politiek. Samenstellingen als ‘de affairette Storms’ (september 2010), de affairette rond het woord voor woord kopiëren van een toespraak van Elisabeth Dole (oktober 2011), de affairette-Fennema in tegenstelling tot de affaire Fennema (november 2011), enzovoort.  

Amourette

Een twitterbericht van Ilja Klink van 3 november 2019 bracht me op het spoor van een oudere vorm: ‘Zou een affairette hetzelfde zijn als een amourette?’. Inderdaad! Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (s.v. amourette, 1) schrijft: “Minnarij, liefdesaffaire. Kramers, Woordenschat [1848], (…) Hij (vraagt niet meer dan steeds weer een andere amourette, waarbij hij zijn harstochten den vrijen teugel kan laten, (Simon, CvR) Koster in Het Masker 2, 228, [1922].” De oudste vindplaats in een Nederlandstalige krant is van 5 april 1832 in De Surinaamse courant: “Weet, dat dit eene amourette is tusschen een’ jongen heer en eene jonge dame. Hij zegt haar, dat zij eene Godin is; dat hare oogen den glans der zonne doen tanen; dat zijn leven of dood van hare uitspraak afhangt, en wat dies meer zij.” Overigens is Amourette ook een meisjesnaam, die tegenwoordig, aldus de Nederlandse Voornamenbank, in 2014 minder dan vijf keer voorkwam. De Surinaamse courant van 4 augustus 1835 schudt ons weer wakker met de volgende advertentie van een veiling van bezittingen, waaronder twee tot slaaf gemaakten: “De Vendumeester M.A. Keijser, als morgen op Vendu verkoopen (…) En op Vrijdag den 7den: Provisien, Stukgoederen, de Negerin Amourette en den Neger Johannes (…)”.

In de Java-bode (5 november 1856) zien we in het vervolgverhaal ‘Een doodeenvoudige geschiedenis’ de volgende passage waaruit de betekenis van amourette helder blijkt: “Waarom hem ook niet weerstaan, den schoonen, ranken jongeling! Kon zij dan niet begrijpen, dat het slechts hier een amourette, een grap, een onschuldige grap gold – een spelen met een hart, een rein, jeugdig hart, slechts het hart van eene dienstbode!”

Een blik in de teksten die in Delpher beschikbaar zijn, leverde slechts vier affairettes op. In dezelfde periode (1990-1999) verschenen er maar liefst 672 berichten met amourette! Daar zitten overigens ook de advertenties voor intieme clubs en beugelbh’s bij. 

Zo, klaar met deze escapade, die eigenlijk niets betekende, oftewel een escapette….