Verwarwoordenboek vervolg (257)
In het Verwarwoordenboek zijn 600 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Nog steeds worden woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek. De aanvullingen worden ook opgenomen in de digitale versie van het Verwarwoordenboek op www.schrijfwijzer.nl.
Wilt u ook een ‘verwarpaar’ behandeld zien? Plaats dan een reactie onder deze rubriek. Kijkt u dan wel even op de website om te zien of de woorden al zijn opgenomen.
geslacht / gender / sekse
De woorden hebben betrekking op verschillende aspecten van vrouwelijkheid en mannelijkheid.
geslacht formele variant van sekse, genitaal kenmerk van man of vrouw
- Dit is wel een heel ouderwets formulier, want er staat nog ‘geslacht M/V’.
- Dit schilderij werd ooit geweigerd omdat het geslacht van het naaktmodel zo overduidelijk werd afgebeeld.
gender sekse zoals ervaren (geaardheid, identiteit), sekse als geheel van sociaal-culturele kenmerken
- Vanwege krappe huisvesting heeft ons kantoor al jarenlang een genderneutraal toilet.
- Het begrip ‘gender’ is in lhbtiq+-context veel genuanceerder dan binaire seksualiteit.
- Bij een transgender komt de genderidentiteit niet overeen met het geslacht dat in de geboorteakte staat vermeld.
sekse biologische aanduiding voor het onderscheid man-vrouw
- Gek dat je bij sekse eerst denkt aan het vrouwelijk geslacht, dat is toch seksistisch!
- Overdag een overall, ’s avonds een onesie – sekseneutrale kleding wordt steeds normaler.
- Van wie is de uitspraak ‘sekse zit tussen je benen en gender tussen je oren’?
Voor de liefhebster of liefhebber nog twee vragen.
1. Hoe hangt de sekse-betekenis van geslacht (‘sekse’) samen met de andere betekenissen van geslacht: ‘generatie’, ‘afkomst’ of plantensoort of taalkundige term (het geslacht van woorden)? Er is veel kundige speculatie in etymologische woordenboeken. Het zou kunnen gaan om het ‘slaan’ van ‘een weg inslaan’. Als je dezelfde weg inslaat als anderen, behoor je tot dezelfde soort, tot hetzelfde ‘slag’ mensen. En geslacht in de betekenis ‘sekse’ zou dan betekenen dat je tot dezelfde soort behoort als andere mannen of vrouwen.
2. Gender kent de Nederlandse uitspraak ‘chender’ en de Engelse uitspraak ‘dzjender’. Is het eerder ‘chender’ in medische en neutrale context, en heeft ‘dzender’ een woke-factor? Uiteraard vraag ik dit volledig genderneutraal.
Als er vragen staan in een artikel vind ik het beleefd om erop in te gaan. Het zal mijn opvoeding wel zijn. Of de ervaring die ik heb als je ergens een algemene vraag stelt, en het blijft compleet ‘stil’. “Is er wel iemand die dit leest?” Hoe dan ook, ik geef een paar overwegingen; wat losse-flodderig, zonder diepgravend uitzoekwerk eraan ten grondslag te hebben liggen, maar het is in elk geval iets.
Ik heb zelf nog moeite met het accepteren van het woord ‘gender’ als Nederlands woord. Ik loop nog achter, kennelijk. Ben nog niet ‘woke’. Ook al zo’n woord – ik weet nog onvoldoende of onvolledig waar dat woord nou precies voor staat. Ik heb het nog niet ‘geïncorporeerd’. Een verschil tussen registers wat betreft de uitspraak ch of dzj is me nooit opgevallen. Maar ik moet dan ook nog beginnen erop te letten.
Wat betreft ‘geslacht’: dat zal toch wel van dezelfde makelij zijn als ‘geboomte’, ‘gebladerte’, ‘(on)gedierte’ – etcetera? En dus samenhangen met ‘slag’ zoals ‘geboomte’ met ‘boom’ etcera? Dat laat nog open hoe en waaruit dat ‘slag’ zich heeft ontwikkeld.
Het valt me op, of in, dat we in de uitdrukking ‘het vrouwelijk geslacht’ vooral lijken te verwijzen naar het vrouwelijk deel van de mensheid, maar in de uitdrukking ‘het mannelijk geslacht’ vooral naar het mannelijk geslachtsdeel.
Laatste overweging: we hebben ook nog het woord ‘kunne’, maar dat gebruikt denk ik niemand meer. Het ligt als een paar vergeten sokken helemaal achterin de la die we al sinds mensenheugenis niet meer hebben opgeruimd. Maar we hebben het wel, en daar doet zich naar mijn idee hetzelfde mee voor, grappig genoeg, als met sekse: het lijkt voornamelijk verbonden aan het vrouwelijke deel van de mensheid. De ‘vrouwelijke kunne’. Alhoewel ik lees dat het woord alleen nog actueel is in de uitdrukking ‘van beiderlei kunne’.
“Is er wel iemand die dit leest?”
Jazeker wel.
Er is van nature seksuele diversiteit, maar waarom maken we daar eigenlijk zo’n drama van? We zijn in de eerste plaats mensen… Zodra we denken in tegenstellingen, begint het onderscheid.