Voornamendrift 87

Zij dronk ranja met een rietje, mijn Sophietje zong Johnny Lion in 1965 over zijn toenmalige vriendin Sophie van Kleef, en het werd een hit. Maar niet bij ouders die een naam zochten voor hun kind. Het klassieke Sophia ‘wijsheid’ was in de 19^e eeuw weliswaar een gangbare voornaam maar die zat in een glijvlucht die tot de jaren tachtig van de vorige eeuw zou duren. Daarna keerde het tij en vooral Sophie werd als modenaam populair en staat in 2021 op plaats 6. Dat komen en gaan van een voornaam gebeurt niet alleen in Nederland, en hier wil ik bekijken hoe het Sophia, Sophie, Sofia en Sofie in andere landen verging, en of daar verbanden tussen te vinden zijn.

Eer zijn maar weinig landen met uitgebreide gegevens over de historische ontwikkeling van een voornaam. Nederland is een heel bijzondere uitzondering met een voornamenbank vanaf 1790. Daarnaast zijn voor Amerika en Noorwegen gegevens bekend vanaf 1880, voor Frankrijk vanaf 1900, en voor Engeland en Wales vanaf 1982. Ook voor België heb ik gegevens vanaf 1982, maar voor Vlaanderen en Wallonië afzonderlijk zijn die er pas na 1995. Jammer is dat er voor buurland Duitsland alleen vanaf 2010 gegevens beschikbaar zijn.

Wat bij Sophie direct opvalt is de enorme populariteit in Frankrijk rond 1970, terwijl Sophia niet wordt gekozen. Die populariteit van Sophie was er waarschijnlijk ook in België, en dan vooral in het Franstalige Wallonië, maar is dat door de beperkte gegevens niet heel duidelijk te zien. De voorkeur voor Sophie in Frankrijk en België is inmiddels verdwenen. Maar er was wel een internationaal vervolg. Rond 1991 wordt Sophie heel snel populair in Engeland en Wales, met een piek in 1996 – een populariteit die niet gevolgd wordt in Amerika. Vanaf 1980 begint ook de populariteit van Sophie in Nederland te groeien, minder spectaculair, maar die stijgt wel veel langer door, tot nu. In Duitsland was Sophie waarschijnlijk in de 19^e eeuw al populair, met een daling in het begin van de 20^ste eeuw, met na 1980 weer een stijging tot een subtopper, net zoals Sophia. Sophia is overigens al sinds de vroege middeleeuwen als voornaam bekend in de westerse wereld. En nooit meer weggeweest. Dat zien we in Nederland vanaf 1790 in figuur 1.

We kunnen jammer genoeg de ontwikkeling in België voor 1982 niet zien, maar wat er in België (en dan vooral Vlaanderen) met Sofie aan de hand is intrigeert. Het lijkt op een Vlaamse parallel met Sophie in Wallonië. Die keuze voor ph of f is in Noorwegen niet aan de orde, daar was Sofie een eeuw geleden al populair, en na een terugval begon Sofie daar na 1980 weer een flinke opmars, aanzienlijk sterker dan in Nederland. Toch heeft in Nederland Sophie de voorkeur boven Sofie, net zoals in Duitsland waar Sophie tien keer vaker dan Sofie wordt gegeven. Ten slotte komt Sofia tot 2000 nergens echt aan bod, maar stijgt daarna overal tot een subtop niveau, en is dan in Nederland, België, Frankrijk en Noorwegen hoger dan Sophia. In Duitsland, Engeland en Wales, en Amerika is het omgekeerd, daar is Sophia duidelijk populairder dan Sofia.

Dat een voornaam in verschillende landen min of meer gelijktijdig populair wordt kan niet toevallig zijn. Een voorzichtige interpretatie zou kunnen zijn dat voor 2000 populariteit zich kan ontwikkelen in een taalgebied (meer dan binnen een land), zonder veel uitstraling naar andere talen (zoals bij Sophie in Franstalige gebieden, met dan wel een opmerkelijk vervolg in de populariteit in Engeland en Wales). Als we 2000 beschouwen als een kantelpunt in communicatie door de verbreiding van sociale media, is een (bijna) gelijktijdige ontwikkeling van populariteit in een breed cultuurgebied denkbaar. Dat zien we ook voor de verschillende varianten van Sophie. Met voorkeuren voor spelling, zoals tussen f en ph. Maar dat we in Nederland geen onafhankelijke keuzen maken staat wel vast.

Gegevens per land

Het kost moeite om de basisgegevens te vinden, daarom hier een overzicht:

Nederland: Basisregistratie Personen en historische huwelijksgegevens, aantal en percentage (1790-2017; 25,95 miljoen personen met 481.432 verschillende voornamen), in de Nederlandse Voornamenbank

België: Statistisch Bureau StatBEL, aantal voor België en per gewest (1995-2020, n>4): https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/namen-en-voornamen/voornamen-van-meisjes-en-jongens#figures, voor percentages: totaal aantal geboorten op: https://statbel.fgov.be/nl/themas/bevolking/geboorten-en-vruchtbaarheid#figures, daaruit verhouding Vlaanderen/totaal = 0,55, Wallonië/totaal = 0,31, Brussels gewest/totaal = 0,14). Met daarnaast door mij in 2004 van StatBel verworven gegevens over de periode 1982-2003 (n>=1). Totaal 6,52 miljoen personen met 51.482 verschillende voornamen

Frankrijk: Statistisch Bureau INSEE, aantal (1900-2020; 86,60 miljoen personen met 37.244 verschillende voornamen; gegevens met n<5 zijn samengevat, daaruit ook percentages): https://www.insee.fr/fr/statistiques/2540004. Percentagegrafiek op de site klopt niet.

Noorwegen: Statistics Norway, aantal en percentages (tabel 10467, 1880-2021; 4,43 miljoen personen met 1.859 verschillende voornamen, n>3): https://www.ssb.no/en/befolkning/navn/statistikk/navn

Engeland en Wales: Office for National Statistics, rang en aantal (1996-2020, n>2): https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/birthsdeathsandmarriages/livebirths/datasets/babynamesinenglandandwalesfrom1996, voor percentages: geboorten per jaar: https://www.ons.gov.uk/peoplepopulationandcommunity/birthsdeathsandmarriages/livebirths/datasets/birthsummarytables. Met daarnaast door mij verworven gegevens over 1982-2002, zie artikel https://ans-names.pitt.edu/ans/article/view/1841/1840. Totaal 15,35 miljoen personen met 40.708 verschillende voornamen.

USA: (1880-2020; 358,48 miljoen personen met 111.472 verschillende voornamen), de bron is besproken in de vorige aflevering: De Amerikaanse invloed op voornamen in Nederland

Duitsland: privé site van Knud Bielefeld, rangorde (tijdvak variabel, soms vanaf 1880): https://www.beliebte-vornamen.de/lexikon/alphabetisch. Hij stelde percentages na 2010 voor dit artikel beschikbaar.