Verwarwoordenboek vervolg (258)
In het Verwarwoordenboek zijn 600 woordparen behandeld met vaak onduidelijke verschillen: afgunst-jaloezie, bloot-naakt, geliefd-populair, plaats-plek, enz. Nog steeds worden woordparen aangedragen met het verzoek om ook die te behandelen. Vandaar deze wekelijkse rubriek. De aanvullingen worden ook opgenomen in de digitale versie van het Verwarwoordenboek op www.schrijfwijzer.nl.
Wilt u ook een ‘verwarpaar’ behandeld zien? Plaats dan een reactie onder deze rubriek. Kijkt u dan wel even op de website om te zien of de woorden al zijn opgenomen.
al / vast / alvast
Verwarring over deze woorden is vaak niet nodig. Maar het taalgebruik blijft grillig.
al eerder dan gedacht of verwacht; ‘vroegtijdig’
- Is het al zo laat?
- Ah, daar ben je al.
vast zonder te wachten, intussen; vaak met aspect van ‘ongeduld’
- O, dit duurt nog wel even hier, begin jij maar vast met eten klaarmaken.
alvast nu al, in afwachting van, ter voorbereiding
- Nou, dat wordt een hoge uitgave, ga alvast maar sparen.
De woorden al en vast hebben, in de hier behandelde betekenis, beide iets met ‘tijd’ van doen. Ze geven een aspect aan van de ‘tijdsbeléving’. Het woordje al geeft een tijdsverschil aan tussen de ‘echte klok’ en je eigen ‘innerlijke klok’. Het geeft aan dat iets eerder gebeurt dan je gedacht of verwacht had. Het woordje vast geeft aan dat je de tijd te lang vindt duren, en dat je niet wilt wachten en iets wilt doen.
In de combinatie alvast zien we al in een andere betekenis, namelijk als versterking, zoals in al te graag of Belt zij al weer! En met die versterking kun je dan bijvoorbeeld benadrukken waarom je niet wilt wachten of dat je direct aan iets wilt beginnen of iets wilt voorbereiden. Daarom roept (al)vast vaak een verbinding op met wat volgt: Ik ga alvast inpakken (opdat we snel kunnen vertrekken).
Maar nu, hoe leg je aan iemand die Nederlands leert, het verschil uit tussen de volgende zinnen?
- Ik ga al.
- Ik ga vast.
- Ik ga alvast.
De makkelijkste uitleg is: een vervolgzin geven met een situatiebeschrijving. Vraag het ook eens aan mensen in uw omgeving, en noteer hun voorstellen. Hier volgen drie voorbeelden uit mijn verzameling:
- Ik ga al. Ja, ik moet er wat eerder zijn om de kaartjes af te halen.
- Ik ga vast. Maken jullie dit hier maar af.
- Ik ga alvast. Ik heb geen zin meer om te wachten tot iedereen klaar is, en ik zie jullie dan later wel.
Je krijgt dan (al dan niet) verrassende reacties. Bijvoorbeeld na Ik ga al in boos-intonatie: Ik ga al, maar hier krijg je spijt van! En wie weet krijg je dan ook mooie gesprekjes over al die andere betekenissen van deze woordjes: Al is al lastig, al pratend kom je vast verder.
suggestie voor een nieuw verwarpaar: borgen / waarborgen
Dank. Voeg ik toe aan de lijst ‘wachtende verwarparen’ (die maar niet korter wil worden …)
Er is een Belgisch gebruik van ‘alvast’ dat alvast niet ongenoemd mag blijven: Van Dale omschrijft het als ‘in ieder geval’, met als voorbeeldzin ‘hoe ik over hem denk? een ongemanierd mens is hij alvast’. Een tamelijk duidelijk voorbeeld uit het Corpus Gesproken Nederlands:
de Italiaanse supporters proberen intussen de Belgische te overstemmen. maar dit lukt alvast niet. een gunstig voorteken misschien voor de match van straks.
Mooie toevoeging. Dank!
Ik herken dat zgn. Belgische gebruik niet, tenminste als de betekenis die is die in Van Dale omschreven wordt als ‘in ieder geval’, met als synoniem ‘stellig’. Bij de voorbeeldzin van Van Dale denk ik eerder aan een betekenis in de aard van ‘om te beginnen’, wat inhoudt dat er daarna nog iets anders kan komen dan ongemanierdheid. De omschrijving van Van Dale herken ik ook niet in de zin uit het CGN. Hier zou ik de betekenis van ‘alvast’ eerder zien als synoniem met ‘vooralsnog’.
Voorstel verwarpaar: kolonialen, kolonisten, kolonialisten.
Dank voor deze extra uitdaging: verwartrio’s!
Nog een verwarpaar: bloedig / bloederig. Ik heb wel een idee van het verschil, maar ik ben er benieuwd daar of dat correspondeert met het uwe.
Dank voor suggestie. Ik heb wel andere soortgelijke woordparen behandeld.
Zie: https://www.schrijfwijzer.nl/taalvragen/verwarwoordenboek/verwarwoord/10/aanhalerig-aanhalig#q=gelerig
In het Verwarwoordenboek zag ik wel behandeld ’tapijt’/’vloerkleed’, maar niet ‘karpet’. Misschien zou dat ook daarbij behandeld kunnen worden, al is het dan geen ‘woordpaar’ meer? Of misschien ’tapijt’/ ‘karpet’?